کودهای فسفره
فسفر یکی از ۱۱ عنصر مهم و فراوان در روی زمین است. اگر فسفر در خاک کشاورزی محدود شود تولید غذا و مواد غذایی هم محدود میشود. از این رو برای افزایش تولید مواد غذایی و کشاورزی با عملکرد بالا استفاده از فسفر امری ضروری است. عنصر فسفر یکی از عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاهان است که به توسعه ریشه ، بلوغ گیاه و تشکیل دانه کمک میکند. در کنار نیتروژن و پتاسیم فسفر یکی از مهمترین عناصر برای زندگی گیاهان است. خاک فسفر را به دلایل مختلفی از دست میدهد. یکی از آنها شست و شوی خاک به دلیل سیلاب ها یا بارندگی است. بنابراین کشاورزی مدرن باید سعی کنند عنصر فسفر را به عنوان یک کود اساسی و مهم برای گیاهان و خاک تامین کنند.
کودهای فسفاته اقتصادی به صورت مصنوعی با استفاده از سنگ فسفات به دست می‌آیند. تقریباً دو سوم منابع فسفات جهان از سنگ های فسفات به دست می‌آیند. البته روش‌های قدیمی استخراج فسفر از سنگ فسفات به دلیل مقدار کم فسفات در این ذخایر و هزینه های بالای حمل و نقل خیلی مورد استفاده در کشاورزی امروزه نیست. از جمله منابع رایج کودهای فسفره در کشاورزی کود دی آمونیوم فسفات و مونو آمونیوم فسفات و ان پی کا ها و سوپر فسفات ساده و تریپل هستند.
کود دی آمونیوم فسفات (DAP)
مشخصات کود دی آمونیوم فسفات
درصد نیتروژن ۱۸و درصد فسفر ۴۶
ph و اسیدیته ۶ تا ۷.۲
انحلال پذیری فسفر اکسید بیش از ۹۰ درصد
فرمولاسیون گرانوله
دی آمونیوم فسفات کودی موثر در باغات و غلات زمستانه که زمان مصرف آن در پاییز و زمستان و بهار بوده و روش استفاده از آن به صورت خاکی در چالکود و یا مصرف آن مخلوط با خاک قبل از کشت است. استفاده از آن باعث افزایش رشد سیستم ریشه ای افزایش عملکرد محصول و افزایش کیفیت میوه ها و محصولات تولید شده می باشد. فسفات پس از مصرف باعث قلیایی شدن اطراف گرانول‌های دی آمونیوم فسفات میشود به همین جهت بهتر است برای بهبود جذب نیتروژن از کودهای حاوی گوگرد همراه دی آمونیوم فسفات استفاده شود.
پرمصرف ترین کود فسفر جهان کود دی آمونیوم فسفات است که به دلیل مقدار بالای مواد غذایی و ویژگیهای عالی فیزیکی مورد استفاده وسیع کشاورزان قرار می‌گیرد. دی آمونیوم فسفات یک منبع عالی برای تامین فسفر و نیتروژن برای تغذیه گیاهان است. کود دی آمونیوم فسفات درصد مناسبی از فسفر و نیتروژن را برای کشاورزی به خصوص رشد غلات مانند گندم، ذرت، جو، میوه ها و سبزیجات تأمین میکند. مقدار تقاضای جهانی برای کود دی آمونیوم فسفات در حدود ۳۰ میلیون تن در سال است. دی آمونیوم فسفات به عنوان پرمصرف ترین کود فسفر ای جهان دارای ۱۸ درصد نیتروژن و ۴۶ درصد فسفر می باشد. کشور هند بزرگترین مصرف کننده کود دی آمونیوم فسفات جهان است. آمونیوم موجود در کود منبع بسیار خوبی برای تامین نیتروژن گیاه است. ph ابتدایی کود دی آمونیوم فسفات در حالت محلول در خاک می‌تواند باعث افزایش فعالیت های میکروبی در ماده آلی به شود البته فرایند نیتریفیکاسیون آمونیوم و جذب آن توسط گیاهان سبب کاهش و افت ph میشود. و بعد از آن اطراف کود گرانوله دی آمونیوم فسفات فرایند افزایش ph و قلیلیایی شدن اتفاق می افتد.البته ان پی کا ها هم به عنوان کود های مرکب دارای سه عنصر مغذی نیتروژن فسفر و پتاسیم به همراه عناصر دیگر به نسبت های مختلف هستند. تعداد ان پی کا های زیادی در سراسر جهان وجود دارد که فرمولاسیون های مختلفی برای این عناصر دارند. مصرف جهانی ان پی کا ها در حدود ۲۰ میلیون تن در سال تخمین زده شده است.
کود اسید فسفوریک
اسید فسفریک اسید یکی از یکی از منابع فسفر تولید شده است که می تواند به عنوان کود هم مورد استفاده قرار بگیرد البته دی آمونیوم فسفات بیشترین تقاضا را دارد بعد از آن و مونو آمونیوم فسفات، سوپر فسفات ساده و سوپر فسفات تریپل جایگاه های بعدی را دارند. فسفریک اسید تنها ۱۰ درصد نیاز صنعت تولید غذا به فسفر را برطرف میکند. مقدار تقاضای جهانی برای کودک فسفریک اسید در حدود ۴۵ میلیون تومان در هر سال است.
کود مونو آمونیوم فسفات (MAP)
کود مونو آمونیوم فسفات کاملا انحلال پذیر در آب است و ۱۰۰درصد قابل استفاده توسط گیاهان است. درصد فسفر یا اکسید فسفر بین ۴۸ تا ۶۱ درصد و درصد نیتروژن بین ۱۰ تا ۱۲ درصد متغیر است. ph کود مونو آمونیوم فسفات در حدود 4 تا 4.5 است.
کاربرد کود مونو آمونیوم فسفات در کشاورزی
کود مونو آمونیوم فسفات یکی از کود های گرانولی بسیار مهم است که به سرعت در آب حل شده و در در خاک قابل استفاده می‌باشد. بعد از انحلال، کود در آب به دو جزء تشکیل دهنده آن یعنی آمونیوم و فسفات از هم جدا شده و هرکدام مجزا از طریق ریشه جذب می‌شوند. pH اطراف گرانول های کود مونو آمونیوم فسفات تقریباً اسیدی است که همین عامل مونو آمونیوم فسفات را به یک کود مناسب برای تغذیه در خاکهای با کیفیت پایین تبدیل میکند. مطالعات کشاورزی نشان داده است که در اغلب در اغلب خاک های کشاورزی شرایط کمبود فسفر وجود دارد.
بهترین روش مصرف کود مونو آمونیوم فسفات کاربرد آن در خاک به خصوص جایگذاری عمده آن در ۵ تا ۱۰ سانتی متری زیر محل کشت دانه ها و یا در چالکود است تا ریشه ها به سمت منبع جذب شوند و رشد بیشتری داشته باشند. یک نکته دیگر که کشاورزان باید به آن توجه کنند این است که به هیچ وجه این کود را در نزدیکی بذر یا در تماس با بذر قرار ندهند زیرا باعث سوختگی و آسیب رسیدن به بذر در حال جوانه زدن می شود. فسفات برای انبارداری و حمل ویژگی های خوبی دارد.
کود سوپر فسفات ساده (SSP)
معروف ترین کود فسفاته که تامین کننده سه عنصر مهم مورد نیاز گیاه یعنی فسفر و گوگرد و کلسیم است. یکی از کود های تجاری است که در کشاورزی مدرن از آن به وفور استفاده میشود. صنعت کود سازی مدرن در سال ۱۸۴۰ از مخلوط کردن سولفوریک اسید به طور طبیعی به سنگ فسفات ترکیبی عالی به نام سوپر فسفات را تولید کرد. در این واکنش سنگ حاوی کلسیم فسفات به همراه اسید سولفوریک تبدیل به کلسیم هیدروژن فسفات یا همان مونو کلسیم فسفات و گچ شد. به همین دلیل کود سوپر فسفات ساده دارای ۷.۹ درصد یا ۱۶ تا ۲۰ درصد اکسید فسفر ، ۱۸ تا ۲۱ درصد کلسیم و ۱۱ تا ۱۲ درصد گوگرد دارد.ph یا اسیدیته آن کمتر از ۲ می‌باشد.
کاربرد کود سوپر فسفات ساده در کشاورزی
سوپر فسفات ساده یک منبع بسیار عالی برای تامین سه عنصر مورد نیاز گیاه شامل فسفر کلسیم و گوگرد است. پژوهش های کشاورزی ثابت کرده اند که کود سوپر فسفات ساده نسبت به سایر منابع فسفر به دلیل داشتن کلسیم و گوگرد موثر تر است استف همچنین به دلیل اسیدی کردن ph خاک و قابل حل تر کردن سایر عناصر به کشاورزان عزیز توصیه می شود.
کود سوپر فسفات تریپل (TSP)
یکی از کودهای فسفره با درصد بالای فسفر که به صورت گسترده در قرن بیستم استفاده می‌شد. به صورت تخصصی این ترکیب به نام کلسیم هیدروژن فسفات و مونو کلسیم فسفات می‌باشد. تولید سوپر فسفات تریپل فرایند ساده ای دارد که از ترکیب سنگ فسفات و فسفریک اسید تهیه میشود و به دو فرم پودری و گرانول وجود دارد.
سوپر فسفات تریپل به رنگ خاکستری گرانوله تهیه می شود. از نظر ترکیبات شیمیایی دارای ۴۵ درصد اکسید فسفر، ۱۵ درصد کلسیم است و بیش از ۹۰ درصد قابلیت انحلال پذیری در آب را دارد. همچنین ph اسیدی که در اطراف گرانول‌های این کود تولید میشود رنج بین ۱ تا ۳ است.
کود سوپر فسفات ساده سال ها به عنوان محبوب‌ترین کود فسفره حاوی فسفر توسط کشاورزان استفاده می شده است به دلیل انحلال پذیری بالا و نداشتن نیتروژن هنوز هم مورد توجه بسیاری از کشاورزان ایرانی قرار دارد. البته کودهای فسفره شامل دی آمونیوم فسفات، مونو آمونیوم فسفات، سوپر فسفات ساده و به دلیل گران بودن ماده اولیه فسفر قیمت بسیار بالایی دارند بعد از مرطوب شدن خاک گرانول‌های سوپر فسفات تریپل حل شده و محیط خاک را اسیدی میکند و ذرات کوچک شامل کلسیم و فسفر به تدریج توسط گیاه جذب می شوند.
این کود به شدت در زراعت گندم ذرت جو یونجه و کلیه محصولات زراعی در کشور در حال استفاده است. این کود همچنین در بسیاری از گیاهان زراعی خانواده لگومینوز مانند یونجه لوبیا نخود بسیار کاربرد دارد زیرا این محصولات به نیتروژن کمی برای رشد نیاز دارند و تامین فسفر برای رشد آن ها بسیار مهم است.
کود اوره
اوره برای اولین بار در سال ۱۷۷۳ توسط یک شیمیدان فرانسوی بهنام هیلاری روله یافت شد و بعدها توسط شیمیدان های آلمانی توسعه یافت. اوره برای اولین بار به عنوان یک ترکیب ارگانیک از مواد ارگانیک به دست آمد. نام دیگر اوره کاربامید است که ترکیبی ارگانیک بوده است. البته امروز تبدیل به ارزانترین کود شیمیایی دارای نیتروژن جهان شناخته می شود. کود اوره نه اسیدی و نه قلیایی است. به شدت در آب قابل انحلال است و منبع بسیار خوبی برای تامین نیتروژن در کلیه محصولات زراعی باغی و گلخانه ای می‌باشد.
اوره در خاک بعد از جذب رطوبت به آمونیوم و آمونیاک و دی اکسید تجزیه میشود به دلیل انحلال پذیری بالایی که دارد تا حدودی در محلول پاشی هم استفاده می شود. ولی استفاده با غلظت بالا و یا در زمان نا مناسب ممکن است سبب سوختگی برگها هم شود.
کاربردهای کود اوره
اوره دارای ۴۶ درصد نیتروژن قابل استفاده گیاه است. از کود اوره در صنعت استفاده های وسیع می‌کنند. در ساخت انواع ان پی کا ها هم کاربرد دارد. اوره به شکلهای گرانوله، پودری ریز یا شکری (پریل) موجود است. کار با کود اوره بسیار خطرناک است زیرا باعث واکنش و ایجاد مشکل و حساسیت در چشم، پوست و مشکلات تنفسی میشود. کشاورزان باید برای استفاده از کود اوره اقدامات بهداشتی نظیر استفاده از دستکش و ماسک را رعایت کنند.
هر دو شکل کود اوره یعنی گرانوله یا شکری یا اوره پریل از نظر داشتن درصد نیتروژن ثابت هستند ولی معمولاً فرم پریل نرم تر از گرانول است و سایز آن بین ۱ تا 2.5 میلی متر است، اما فرمول اوره گرانول بین دو تا بالای ۴ میلی متر متغیر است. اغلب کشاورزان فرم اوره گرانوله را به دلیل انحلال پذیری کندتر ترجیح می‌دهند. اوره به سرعت در آب حل شده و از دسترس ریشه خارج میشود در نتیجه زمان و مقدار و نحوه استفاده از کود اوره در محصولات مختلف متفاوت است.
مقدار کود اوره در هکتار مورد نیاز در کشاورزی
برای کشت برنج در هر هکتار ۲۵۰ کیلوگرم، برای ذرت ۳۰۰ تا ۳۵۰ کیلوگرم، برای سویا ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم، برای بادام‌زمینی ۱۵۰ کیلو گرم، برای پیاز ۱۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم، برای سیب زمینی ۴۰۰ تا ۱۵ کیلوگرم، برای انواع کلم ها، گوجه، خیار و هویج بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم، برای هندوانه ۳۰۰ و ۴۰۰ کیلوگرم برای محصولات باغی مرکبات، سیب و انگور به ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلوگرم در هکتار مورد نیاز است.
کود نیترات آمونیوم (NA)
کود نیتروژن بالا کود نیترات آمونیوم است با فرمولاسیون NH4NO3 or H4N2O3 از ترکیباتی است که می‌تواند به عنوان کود کشاورزی و صنایع تولید مواد آتش زا و تولید مواد منفجره و در تولید رنگ مو و در تولید انواع کودها از آن استفاده می شود. نیترات آمونیوم به عنوان کود کشاورزی از بهترین منابع می‌باشد ولی به دلیل خطرناک بودن استفاده از آن برای کشاورزان توصیه نمی شود و یا باید با احتیاط های بسیار بالا و ایمنی بسیار بالا استفاده شود. . Ph کود نیترات آمونیوم بین 5 تا 5.5 است. مصرف کود نیترات آمونیوم شامل دو تا ۵ درصد نیتروژن می‌باشد که مصرف وسیعی در کشاورزی دارد به دلیل داشتن هر دو فرم نیتروژن یعنی هم نیترات و هم آمونیوم بسیار کود مناسبی است. نیترات آمونیوم در سراسر جهان بیشتر در بسته های ۵۰ کیلویی رایج هست.
تفاوت بین نیترات آمونیوم و اوره ۴۶% چیست؟
هر دو کود دارای نیتروژن هستند ولی تفاوت هایی با یکدیگر دارند. نیترات آمونیوم و اوره هر دو دارای نیتروژن هستند ولی نیتروژن آنها متفاوت است به عبارت دیگر در خاکهای گرم باکتری ها به سرعت آمونیوم و اوره را به نیترات که قابل جذب برای گیاهان است تبدیل کرده و گیاه طی روزهای مختلف از آن تغذیه میکند.
چرا کشاورزان به کود نیترات آمونیوم علاقه بیشتری دارند؟
نیترات آمونیوم یک ترکیب بسیار رایج در کشاورزی است و دارای نیترات و آمونیوم است ولی به دلیل طبیعت فراری که دارد استفاده از آن بسیار مشکل است. البته در باغات و یا در مزارع بسیار بزرگ و یا گلخانه های بسیار پیشرفته با روشها و تدابیر امنیتی قابل استفاده است.
فرق نیترات آمونیوم و سولفات آمونیوم چیست؟
سولفات آمونیوم کودی که می‌تواند در خاکهای قلیایی استفاده شود و به دلیل داشتن گوگرد باعث کاهش دادن اسیدیته خاک شده و به اسیدی کردن خاک کمک میکند. در حالی که مقدار نیتروژن را هم زیاد میکند، البته ph نیترات آمونیوم 2 تا 5 است. نیترات آمونیوم دارای ۳۳ تا ۳۴ درصد نیتروژن است.
کود سولفات امونیوم (AS or AMS)
کود آمونیوم سولفات یا سولفات آمونیوم که دارای فرمول شیمیایی[(NH₄)₂ SO₄] است. یکی از اولین و مهمترین و پرکاربردترین ترکیبات کودی نیتروژن دار است که برای تولید محصولات کشاورزی استفاده میشود. سولفات آمونیوم کود بسیار با ارزشی است که دارای عنصر نیتروژن و گوگرد مورد نیاز گیاهان است. سولفات آمونیوم که اغلب اوقات به صورت مخفف AS نوشته میشود در حدود ۱۵۰ سال پیش تولید شده است. . از نظر شیمیایی سولفات آمونیوم دارای ۲۱ درصد نیتروژن و ۲۴ درصد گوگرد است و میزان انحلال پذیری آن حدود ۷۵ درصد می‌باشد. ph یا اسیدیته این کود بین ۵ تا ۶ متغیر است. کشاورزان اغلب برای تامین نیتروژن و گوگرد مورد نیاز به زمین های کشاورزی به خصوص در خاک هایی که دارای ph قلیایی هستند از کود سولفات آمونیوم استفاده می‌کنند.
ویژگی ها و کاربردهای کود سولفات آمونیوم
امروزه از واکنش بین سولفوریک اسید و آمونیاک که حرارت داده شده تولید میشود و به حالت کریستالی و قابل استفاده و به فرم گرانوله وجود دارد. در صنایع مختلف از جمله تولید نایلون ها از این ماده استفاده میشود. رنگ کود سولفات آمونیوم بین سفید تا بژ متغیر است. شرایط انبارداری خوبی دارند و به فرم کریستال های قابل انحلال به فروش میرسد. به دلیل داشتن ۲۱ درصد نیتروژن در خاک های با کمبود نیتروژن توصیه میشود. همچنین منبع خوبی برای تامین گوگرد است به دلیل آنکه نیتروژن به فرم آمونیومی دارد کشاورزان برنجکار اغلب از آن در خاک های غرقابی استفاده می‌کنند زیرا کودهای دارای منابع نیتراتی مانند نیترات آمونیوم در حالت غرقابی و آبیاری نیتروژن به دلیل فرایند denitrification نیترات زدایی به سرعت هدر رفته و قابل توصیه نیستند.
یکی از کاربردهای دیگر دیگر سولفات آمونیوم حل کردن سولفات آمونیوم در سمپاش در زمان استفاده از علف کش ها است. زیرا کارایی علف کش ها را افزایش میدهد. استفاده از سولفات آمونیوم در سمپاشی علف کشهای یا در مخزن سمپاش به خصوص در آبهای سنگین که دارای مقادیر زیادی کلسیم، منیزیم یا سدیم هستند توصیه میشود تا از گرفتگی نازل های سمپاش هم جلوگیری شود.
کودهای گوگردی
گوگرد یکی از ترکیبات مهم با کاربردهای بسیار وسیع از جمله کاربرد آن در کشاورزی به عنوان کود و قارچ کش و کاربرد آن در ساخت مواد آتش زا بسیار مهم است. اغلب کود های گوگردی از واکنش سولفوریک اسید در حالت های مختلف تولید می شوند. یکی از مواد بسیار مهم در سراسر جهان ماده به نام کلسیم سولفات یا گچ است که هر ساله حدود صدها میلیون تن از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد که هم در کشاورزی و هم در ساختمان سازی کاربرد دارد.
رنگ اغلب کودهای گوگردی به رنگ زرد و مایل به زرد یا زرد خاکستری می باشد که در دمای اتاق به شکل قابل خرد شدن هستند. ترکیبات گوگردی اغلب دارای بوی نامطبوعی هستند و به فرمولاسیون های مختلفی وجود دارند از جمله پودر گوگرد، گوگرد گرانول شیمیایی و معدنی گوگرد گرانوله گوگرد پلیتی در سایز های مختلف موجود هستند.