دستورالعمل احداث باغ کیوی و تغذیه آن

معرفی گیاه کیوی فروت

کیوی بومی مناطق جنوبی و جنوب غربی چین است که اصلاح هم در کشور نیوزلند انجام شده است و در ایران در نوار شمالی کشور کاشته می‌شود. در بعضی سالها در اثر سرمای زمستان در شمال کشور شاخه ها از بین رفته و عملکرد پایین می‌آید. البته کیوی نسبت به مرکبات مقاومت بیشتری نسبت به سرما داشته و عملکرد آن بالاتر است. نام علمی کیوی Deliciosa Actinidia از خانواده Actinidiaceae است.

ویژگی های ظاهری درختان کیوی

 درخت کیوی دو پایه است و دارای ریشه های نسبتاً ضخیم گوشتی آبدار و سطحی است که باید از شخم عمیق در اطراف آن خودداری شود. برگ های کیوی خزان کننده، قلبی شکل و متناوب و دارای پرزهای ریز است که از تبخیر و تعرق و حمله آفات و بیماری ها به درخت جلوگیری می‌کند. گلهای کیوی اواخر بهار شروع به باز شدن کرده و گرده افشانی آن توسط باد و حشرات انجام می‌شود و زنبور عسل نقش ویژه در گرده افشانی کیوی دارد. میوه ها در کیوی از اوایل آبان ماه قابل برداشت بوده و وزن متوسط هر میوه کیوی در ایران ۷۰ گرم است.

رشد جوانه ها در کیوی مانند درختان انگور بوده و گلهای آن بر روی شاخه های فصل جاری تشکیل می‌شوند و از درختانی است که سال آوری داشته و ازدیاد محصول در یک سال باعث کاهش محصول در سال بعدی می‌شود. بعد از کاشت نهال کیوی ۳ تا ۴ سال بعد درخت میوه دهی می‌رسد. ارقام کیوی موجود درختان کیوی دو پایه هستند و دارای بوته های نر و ماده می‌باشند ارقام مهم تجارتی کیوی شامل: آبوت، آلیسون، برونو، هایوارد و مونتی و ارقام نر ماتوا و توموری هستند.

 ارقام نر کیوی

1. رقم ماتوآ

در این رقم پرزهای پایه گل آذین بلند و گلها بصورت گروهی و معمولا سه تایی اوایل فصل ظاهر می‌شود و دوام گلهای آن از سایر ارقام نر طولانی تر است. این رقم تلقیح کننده خوبی برای ارقام ماده زودرس و متوسط رس است و در نتیجه در مناطق تولید کیوی مورد استفاده زیادی است. همچنین این رقم از قدرت گرده دهی خوبی برخوردار است.

2- رقم توموری

در این رقم پرزهای پایه گل آذین بلند و گلها به صورت گروههای پنج تایی بوده و دیرتر از رقم ماتوا گل می‌کند، در نتیجه این رقم برای تلقیح واریته هایوارد که نسبتاً دیرگل است، مناسب است.

اقام ماده کیوی 

1. رقم کیوی آبوت

این رقم زود گل و زودرس بوده و پرمحصول است. شکل میوه استوانه‌ای و اندازه آن متوسط و نسبت به دو رقم هایوارد و برونو کوچکتر بوده و روی آنرا پرزهای متراکمی پوشانده است که در موقع برداشت و حمل و نقل قسمتی از آنها ریزش می‌کند. طعم میوه خیلی شیرین بوده و میزان اسید اسکوربیک در آن نسبت به سایر ارقام غیر از آلیسون کمتر است و به خاطر صفات مذکور مورد علاقه تولیدکنندگان قرار دارد. وزن متوسط آن 19 گرم، طول 7 و عرض 4 سانتیمتر در شمال ایران ثبت شده است.

• رقم کیوی آلیسون

این رقم شباهت زیادی به رقم آبوت دارد با این تفاوت که میوه آن کمی پهن تر است. یعنی عرض آن نسبت به طول به طور نسبی بیشتر است. گلبرگ های رقم آلیسون در کنار هم به خوبی قرار گرفته‌اند که قسمتی از هر گلبرگ، گلبرگ مجاور را می‌پوشاند وحاشیه مجعد دارند. اسید اسکوربیک آن در حد پائینی است. از آنجا که میزان تولید آن زیاد نیست، بیشتر به عنوان پایه برای تکثیر سایر ارقام کیوی مورد استفاده قرار میگیرد. این رقم اولین واریته وارد شده به ایران بوده و وزن میوه آن حدود 11 گرم است. در شمال ایران بسیار زودرس بوده و اواسط مهرماه قابل برداشت میباشد.

• رقم کیوی برونو

میوه رقم برونو از میوه سایر ارقام کیوی به خاطر شکل کشیده آن که در طرف دم میوه باریکتر میشود به خوبی قابل تشخیص است. طول میوه در این رقم زیاد و رنگ آن قهوه‌‌ای تیره و پرزهای خیلی متراکم وکوتاه و زبر دارد. بیشترین اسید اسکوربیک را در میان ارقام کیوی دارد. باردهی آن خیلی زیاد است و میوه آن برای تهیه مربا، ژله و کمپوت مناسب تر است زیرا پوستگیری آن در آب سرد به خوبی و بدون لک انجام می‌شود. به علت مقاومت زیادی که به سرما دارد و فراوانی میزان محصول، بیشتر مورد توجه باغداران کیوی در اطراف ساری قرار گرفته است. وزن متوسط میوه این رقم در ایستگاه تحقیقات کشاورزی رامسر 72 گرم، طول 7 و عرض 3/4 سانتیمتر گزارش شده است.

• رقم کیوی هایوارد

به طور تصادفی توسط باغداری به همین نام بهدست آمده و درسال 1334 در کالیفرنیا مورد کشت و کار قرار گرفته و محبوبترین واریته کیوی در تمام مناطق تولید است که علت آن بزرگ بودن اندازه میوه، شکل تخم مرغی و کیفیت انبارمانی بالای آن است. میوه پهن و قطور است یعنی نسبت عرض به طول آن زیاد است. از نظر عطر و طعم نیز بهتر از ارقام دیگر بوده و مقدار قند و اسید اسکوربیک آن بالا است. نسبتاً دیرگل و پرمحصول بوده و به عنوان یک رقم صادراتی پرورش می‌یابد. بنابراین به ارقام گرده دهنده دیر گل نیاز دارد که به تعداد کافی درکنار آن غرس شده باشند. وزن متوسط آن در نیوزیلند تا 111 گرم گزارش گردیده ولی در ایران حدود 94 گرم با طول 7/7 و عرض 5/4 سانتی متر گزارش شده است

• رقم کیوی مانتی

این رقم از نظر شکل ظاهری شبیه آبوت و نسبت به ارقام فوق الذکر دیرگل تر است. درختان رقم مانتی میوه زیادی تولید میکنند، بنابراین نیاز مبرمی به تنککردن دارند. طعم این میوه به علت  بالا بودن اسید استیک ترش است و به همین علت کمتر مورد علاقه باغداران شمال ایران قرار گرفته است. وزن متوسط آن در ایران 59 گرم با طول 9/5 وعرض 3/4 سانتی متر گزارش شده است.

مراحل رشد و نمو میوه کیوی

 میوه کیوی در زمانهای متفاوت ای برداشت می شود برای مثال برداشت و رقم هایوارد تقریباً از اوایل آبان تا اوایل آذر رقم آبرود تا اواخر آبان رقم برون اواسط تا اواخر آبان و رقم مانتی اواسط آبان برداشت می‌شود. در ایران در شرق مازندران از اوایل آذر میوه کیوی قابل برداشت است است و در آستارا از اواسط تا اواخر آبان می توان میوه کیوی را برداشت کرد. درختانی که در زمستان درختان کیوی در زمستان حالت خفتگی قرار دارند و برای برطرف شدن نیاز سرمایی آنها نیاز به سرمای کافی دمای زیر ۷ درجه سانتیگراد به مدت ۶۰۰ تا ۹۰۰ ساعت دارند در شمال ایران نیاز سرمایی از نیمه دوم آذر آغاز می‌شود.

 مرحله شکفتن جوانه ها در کیوی بعد از تمام شدن نیاز سرمایی و برقراری شرایط مناسب آب و هوایی جوان های که گفته می شود و هنگامی که ۱۰ درصد جوانه ها باز شدن مرحله شکفتن جوان آغاز می‌شود در شرایط آب و هوای شمال ایران شکفتن جوانی درختان کیوی در نیمه دوم اسفند ماه انجام می‌شود.

برگهای کیوی ۱۰ تا ۱۵ روز بعد از گفتن جوانه ها از پیچش اولیه باز می‌شوند و اولین برگ ها ظاهر می شود که معمولاً در نیمه اول فروردین ماه انجام می‌شود. بهترین زمان برای استفاده از کودهای ازت بالا به صورت سرک در این از این زمان میباشد. ۵۹ تا ۶۰ روز بعد از مرحله شکفتن جوانه گل هایی که بی شکوفه شکوفا می شود در شمال ایران از اواخر اردیبهشت ها اوایل خرداد ماه زمان گلدهی کیوی است گل انگیزی 2 ماه قبل از ریزش برگها آغاز می‌شود در رقم هایوارد بلندی در اواخر تابستان انجام می‌شود. گل های کیوی به دلیل نداشتن شهر برای زنبور عسل جذاب نیستند همچنین گل ها در پایه نر زودتر از پایه‌های ماده باز می‌شود. یکی از روش های تشخیص گیاه نر همین امر است. تعداد گلهای کیوی بسیار زیاد است ولی تعداد کمی از آنها به میوه تبدیل می‌شوند. عواملی مانند عدم گرده افشانی فقط جوانه گل عدم تامین نیاز سرمایی و متعادل نبودن نسبت برگ به برگ و میوه علل کاهش تعداد میوه های کلی است و مهمترین مسئله در پرورش کیوی گرده افشانی می‌باشد. یکی از اقدامات لازم برای تحریک میزان گرده افشانی توسط زنبور عسل حذف علفهای هرز گل دیده از اطراف باغ و داخل باغ کیوی است.

 رشد ریشه های کیوی در شمال ایران از اواخر بهمن ماه یعنی زمانی که دمای خاک به 8 درجه سانتی‌گراد رسید شروع می‌شود که اگر در این زمان هرس شوند ترشح شیره بعد از هرس اتفاق می‌افتد. بهترین زمان برای هرس قبل از اوایل بهمن ماه و قبل از رسیدن دمای دمای خاک به 8 درجه سانتیگراد است.

شاخص رسیدگی در میوه کیوی میزان سفتی در زمان برداشت است و اندازه میوه یک مشخصه کاملا متغیر میباشد. علاوه بر این زمانی که مقدار مواد جامد قابل انحلال آبمیوه به ۶.۲ دهم درصد یا بیشتر برسد زمان مناسبی برای برداشت کیوی است. تاک های کیوی مانند تاک های انگور به هرس شدید نیاز دارند. زیرا میوه آنها روی شاخه های یکساله یا بیشتر رشد می‌کند اما پیش پیر شدن شاخه ها هرس می‌شود.

ویژگی های باردهی و شاخص های رسیدگی میوه کیوی

شاخه ها باید بعد از سه سال هرس شده و جایگزین شوند کیوی معمولاً دو پایه هستند یعنی هر تا که کیوی نر یا ماده است. برای هر ۳ تا ۸ ماده به یک درخت نر کیوی نیاز هست. درختان کیوی 3-4 سال بعد از کاشت شروع به میوه دهی می‌کنند و در ۸ تا ۱۰ سالگی از نظر اقتصادی به باردهی کامل می‌رسند. میزان محصول کیوی می‌تواند به حدود ۲۵ تن در هکتار برسد و البته در برخی شرایط ممکن است ۵۰ تن در هکتار هم برداشت شود. میزان مواد جامد قابل حل یا درجه بریکس میوه کیوی در زمان برداشت ۶.۲ دهم درصد و سفتی بافت میوه ۱۴ پوند می‌باشد جهت حفظ تمام ویژگیهای مناسب نگهداری در سردخانه بهتر است درجه بریکس ۷ تا ۹ درصد باشد. این درجه بریکس زمانی به دست می‌آید که حدود 170 تا 220 روز از مرحله تمام گل کیوی گذشته باشد. میزان درجه حرارت مورد نیاز برای میوه کیوی رقم هایوارد از زمان تمام گل تا رسیدن کامل حدود ۳۶۰۰ درجه روز است و در شرق مازندران از اوایل آذر ماه قابل برداشت و در منطقه آستارا ۱۵ روز زودتر از شرق مازندران شروع رسیدن می‌کند.

شرایط آب و هوایی مورد نیاز برای رشد کیوی

 درخت کیوی یکی از میوه های نیمه گرمسیری است که مقاومت آن نسبت به سرما از مرکبات بیشتر است احتیاج به رطوبت و آب زیادی دارد به دمای ۱۰ درجه سانتیگراد زیر صفر مقاوم میباشد سالیانه به ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ متر مکعب آب در هکتار نیاز دارد و رطوبت نسبی ۷۵ درصد و ۶۰۰ تا ۹۰۰ ساعت دمای کمتر از ۷ درجه سانتیگراد در زمستن برای تولید میوه ضروری است. در مناطقی که دمای زمستان به کمتر از منفی ۱۲ درجه سانتیگراد برسد پرورش کیوی غیر ممکن است. رشد جوانه‌ها از دمای 9 درجه سانتیگراد بالای صفر شروع شده و این درخت تا 40 درجه سانتیگراد را در تابستان تحمل می‌کند.

 کیوی در خاکهای کاملا سبک با قابلیت نفوذپذیری مناسب به خوبی رشد می‌کند و به خاک‌های شنی هوموس دار نیاز دارد. اسیدیته مناسب آن 5.5 تا 6.5 است. این درخت جزء گیاهان حساس و پرتوقع به عناصر خاک است و تغذیه آن باید به خوبی صورت گیرد. برای احداث باغ باید به نسبت 1 به 3 از پایه‌های نر و ماده استفاده نمود تا گرده افشانی به نحو مناسب انجام گیرد. تکثیر آن معمولا از طریق قلمه و فاصله درختان در شمال ایران 1×4 متر در روش صلیبی است و معمولا درخت 500 در هکتار کاشته می‌شود. نهال کیوی احتیاج به رطوبت زیاد و آب فراوان دارد لذا باغ باید به طور مرتب آبیاری گردد. نهال کیوی نسبت به سرمای زمستان حساس است و در عین حال الزام است از سردی بیش از حد هوا محفوظ نگه داشته شود. گرچه درختهای کهنسال آن در مقابل سردی هوا مقاوم هستند ولی سرشاخه‌ها و جوانه‌های بهاری که خیلی سریع رشد می‌کنند بسیار ترد بوده و در مقابل بادهای شدید مقاومت ندارند. 

آبیاری باغ کیوی

سیستمهای مختلف از قبیل آبیاری کرتی، نشتی، بارانی و قطرهای را می‌توان در باغهای کیوی فروت پیاده نمود ولی مناسبترین روش استفاده از آبیاری قطرهای یا میکروجت است که در این صورت آب بتدریج به مقدار کم در اختیار گیاه قرار گرفته، خاک سلـــه نمیبندد و رشد علفهای هرز نیز محدود می‌شود، علاوه بر آن در مصرف آب نیز صرف جویی بعمل آمده و میتوان برای دادن کودهای شیمیایی نیز استفاده نمود. در ایران 90 درصد از باغها از سیستم آبیاری تحت فشار استفاده می‌کنند.

کود دهی و تغذیه باغات کیوی

بررسی تغذیه و کوددهی در درختان کیوی از روش های مختلفی مانند انجام آزمون برگ و آزمون خاک در ناحیه ریشه های مویین درختان باغ انجام می‌شود تا به میزان کمبود عناصر در گیاه و یا دامنه اطراف ریشه پی برد و پس از آن با مقایسه مقادیر با میزان شاخص کمبود و بیش بود هر عنصر اقدام به کوددهی دقیق کرد. علاوه بر این مشاهده علائم کمبود عناصر مختلف در درختان کیوی می‌تواند راهگشا برای استفاده از کودهای شیمیایی و یا آلی باشد. معمولاً علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان به میزان تحرک عنصر بستگی دارد. علائم کمبود عناصر متحرک یا پویا در ابتدا در برگهای پیر یا برگهای پایینی دیده می‌شود و از برگهای پیر به سمت برگ های بالایی حرکت می‌کند. برای مثال عناصری مانند ازت فسفر پتاسیم و منیزیم ابتدا از برگهای پایینی شروع به تغییر رنگ می‌کنند.

عناصر غیر متحرک یا ساکن عناصری هستند که زیاد در داخل گیاه حرکت نداشته و علائم کمبود آنها ابتدا در برگهای جوان یا بالایی دیده می‌شود و سپس به برگ‌های پایینی حرکت می‌کند. عناصری مانند کلسیم، منگنز، روی، مس، آهن و بر نیز از جمله این عناصر هستند.

کودهای توصیه شده مناسب برای باغ های کیوی

 سولفات آمونیوم نیترات پتاسیم و دی آمونیوم فسفات منابع تامین کننده نیتروژن هستند. از جمله کودهای فسفره مناسب برای باغات کیوی سوپر فسفات ساده سوپر فسفات تریپل آمونیوم فسفات دی آمونیوم فسفات هستند. کودهای سولفات پتاسیم سولفات پتاسیم منیزیم و نیترات پتاسیم تامین کننده عنصر پتاسیم و کودهای سولفات پتاسیم سولفات منیزیم و نیترات منیزیم و منیزیم و مایع تامین کننده منیزیم هستند. برای تامین عنصر آهن در باغات کیوی از کودهای سولفات آهن و کلات های آهن استفاده میشود و برای تامین عنصر منگنز از سولفات منگنز برای تامین عنصر روی از کود سولفات روی و کلات روی و برای تامین عنصر مس از سولفات مس و کلات های مس استفاده می شود.

 بهترین روش استفاده کودها در باغات کیوی روش چالکود است. مقدار توصیه شده کوتاه برای درختان جوان یک تا پنج ساله به این صورت می‌باشد. بهتر است کوددهی نهال ها از سال سوم احداث شروع شود. تغذیه چالکود از سال سوم بعد از کاشت نهال ها آغاز شود. در سال سوم هر درخت نیاز به ۲۰۰ گرم نیتروژن ۸۰ گرم فسفر ۲۰۰ گرم پتاسیم ۱۰۰ گرم منیزیم و بیست گرم مواد آلی می‌باشد. زمان مصرف کود های شیمیایی در باغات کیوی زمان مناسب برای تامین عناصر پرمصرف مانند فسفر گوگرد و پتاسیم به همراه مواد آلی در زمستان و قبل از بیدار شدن جوانه ها و جریان شیره گیاهی است. بهترین روش برای استفاده از کودها در چالکود و به صورت خاکی است در اواخر بهمن یا تا اواسط اسفند و قبل از جریان شیره گیاهی و بیدار شدن جوانه ها استفاده از کود هیومیک اسید به صورت آبیاری در آب استارت روش مناسبی برای تامین مواد آلی است.

در زمان تورم جوانه ها محلول پاشی درختان با کودهای حاوی روی، بر و آمینو اسید به کودهای فرودست معروف هستند توصیه می‌شود. در مراحل رشد و رسیدگی میوه ها استفاده از کودهای حاوی کلسیم بور انواع محلول پاشی با کودهای میکرو و کودهای و کود آبیاری با سولفات پتاسیم یا انواع امضا های پتاس بالا به صورت آبیاری توصیه می‌شود.

راهنمای تغذیه کیوی فروت/ نگارندگان 2 ، مجتبی محمودی 1 علیرضا فالح نصرت آباد 2 ، مهرداد شهابیان، علی اسدی 3 و علیرضا شیخ اشکوری 2