گیاه سس با نام علمی Cuscuta SPP از جمله مهمترین گیاهان انگلی در کشور است جزوه علف های هرز انگلی بوده کلروفیل ندارد برای تامین نیازهای غذایی خود باید به گیاهان در حال رشد بچسبد و نوعی انگل اجباری است یکی از ده علف های هرز خطرناک دنیاست. جنس سس 100 گونه داشته که از بین آنها ۲۰ گونه انگل گیاهان زراعی هستند.
ساختار گیاه شناسی سس
گونه های مختلف سس شباهت زیادی به هم داشته و تشخیص آنها با استفاده از اندام های زایشی آنها صورت می‌گیرد. در گیاهان زراعی ساقه نازک ای به قطر .03 میلیمتر تا 0.8 میلیمتر و رنگ زرد داشته و سس باغی درختان رنگ ساقه متمایل به صورتی و ارغوانی بوده و ضخامت ۱ تا ۲ میلی متر می‌رسد. انگل سس بعد از جوانه زنی دوره کوتاهی را به حالت غیر انگلی سپری کرده و از ذخایر بذر خود استفاده میکند که این دوره دو تا سه هفته طول می‌کشد بعد از اتمام ذخیره بذر و رسیدن طول ساقه ۳ به ۵ تا ۱۰ سانتی متر شروع به استفاده از گیاهان دیگر می کند.
گل در امگل سس بسیار کوچک بوده در گونه های مختلف بین ۱ تا ۶ میلیمتر و به رنگ سفید متمایل به صورتی دیده میشود و شامل ۵ گلبرگ و کاسبرگ است. میوه سس کپسول قهوه ای روشن و به قطر ۳ تا ۴ میلیمتر است و هر میوه چهاردست تشکیل میدهد. گیاه سس خود گشن بوده و هر بوته تا ۱۶ هزار بذر تولید میکند.
سس بومی آمریکای شمالی و کشورهای کانادا و آمریکا و مکزیک و کوبا است برخی از گونه های آن در آفریقا استرالیا و نیوزلند و اروپا دیده شده اند. دامنه وسیعی از شرایط اقلیمی سازگار است. دامنه میزبانی انگل سس
مکانیزم پراکنش بذر سس بیشتر به وسیله ماشین آلات آب حیوانات نیروی انسانی و به همراه بعضی از گیاهان زراعی است به میزبان های متفاوت خسارت وارد میکند و یک انگل غیر اختصاصی است. انگل بادمجان ، پیاز ، چغندرقند ، آفتابگردان سویا و سیب زمینی و حتی درختان چند ساله چوبی و برخی از گیاهان زینتی مانند داوودی ، یونجه، سبزی و صیفی است. انگل سس در مزارع گوجه فرنگی، یونجه، چغندر قند، سیب زمینی، پسته و مرکبات خسارات زیادی وارد میکند برخلاف علفهای هرز است استریگا و گل جالیز که برای جوانه زنی نیاز به حضور میزبان و محرک های جوانه زنی دارند، انگل سس بدون حضور میزبان نیز جوانه میزند. بذر سس در شرایط مناسب سرد و خشک می‌تواند قدرت جوانه زنی خود را تا ۲۰ سال و یا حتی بیشتر هم نگه دارد. و سرمای زمستان فعالیت میکروارگانیسم های خاک و عملیات خاک ورزی بارندگی و آبیاری موجب خراش سطحی و جوانه‌زنی بذرهای میشود البته کیفیت نور نیز از عوامل موثر بر جوانه زنی انگل سس می‌باشد بهترین جا برای جوانه زنی بذر سه سانتی متری و دمای ۳۰ تا ۳۳ درجه سانتیگراد می باشد بیشترین زمان جوانه زنی بذر سس در بهار می‌باشد.
اتصال انگل سس به میزبان
سس در صورت وجود میزبان به سمت آن متمایل شده و به ساقه برگ متصل میشود و به رشد خود ادامه میدهد. گیاه بعد از جوانه زنی در جهت عقربه های ساعت می‌چرخد و به دنبال میزبان می‌گردد. نور و رطوبت در گرایش ساقه به سمت میزبان نقش دارد در صورتی که فاصله گیاه میزبان تا سس 2.5 تا 5 سانتی متر باشد به آن متصل میشود در غیر این صورت از بین میرود. طول این مدت برای گروه های مختلف سس متفاوت است برای انگل سس زراعی کمتر از یک هفته زمان لازم است تا به گیاه میزبان خود بچسبد. شدت نور در اتصال سس و میزبان تاثیر می‌گذارد پیچیدن سس به دور میزبان در سایه کاهش پیدا میکند.
خسارت انگل سس به مزارع
آلوده شدن مزارع چغندر به سس تولید این محصول را کاهش داده و عملکرد را 30 تا 50 درصد کاهش میدهد. خسارت سس در مزرعه گوجه فرنگی ۵۰ تا ۷۵ درصد باعث کاهش عملکرد شده به حدی که محصول قابل برداشت کردن نیست. سس در جذب آب و نظر غذایی به طور مستقیم به گیاه زراعی را با گیاهان زراعی رقابت نمی‌کند اما مواد فتوسنتزی گیاه را از منابع جذب میکند و باعث ضعیف شدن گیاه و عدم رشد طبیعی آن و تولید میوه کافی میشود و در مزارع یونجه ۵۷% عملکرد را کاهش میدهد به طوری که محصولات آلوده به سس زرد شده و دارای شاخ و برگ کمتری هستند. اندام های برداشت شده یونجه به همراه سس به دلیل اینکه به خوبی خشک نمی شوند باعث ایجاد بیماری می‌شوند.
مدیریت انگل سس در مزارع
گیاهچه سس قبل از رسیدن به گیاه میزبان از ذخایر غذایی بذر خود استفاده میکند بهترین زمان کنترل انگل سس بین بین جوانه زنی و اتصال به گیاه میزبان است. گیاه به دلیل تولید بذر زیاد و داشتن مکانیزم خواب بذر و مقاومت بالا مبارزه با آن بسیار مشکل می باشد و فرآیندهایی مانند آفتاب دهی زدن کلتیواتور تاثیر چندانی بر کاهش خسارات ندارد.
به دلیل رابطه نزدیک و اتصال به میزبان خود استفاده از علف کش ها بسیار سخت و خسارت زا بوده و بهترین راه برای مقابله با سس حذف مکانیکی کاشت گونه های مقاوم و وجین دستی و کاربرد علف کش های خاص به صورت لکه ای است.
کنترل شیمیایی سس
استفاده از علف کشها پیش رویشی قبل از کاشت و قبل از جوانه زنی بذر گیاه زراعی می‌تواند در کنترل استرس موثر باشد علف کش هایی مانند پروپیزامید، کلرو تال دی متیل، تریفلورالین، پندی متالین کلرو پروفام در کنترل سس در گیاهان یونجه و شبدر چغندر قند پیاز گوجه فرنگی هویج و تاکستان‌ها کارایی دارند.
علف کش های ثبت شده برای کنترل سس در ایران شامل علف کش پاراکوات در مزارع یونجه به مقدار 3 لیتر در هکتار و علف کش گلایفوزیت در مزارع یونجه در مرحله ۲۰ تا ۲۵ سانتی متری و تکرار آن هر ۱۰ روز یکبار به مقدار ۷۵۰ سی سی در هکتار و پروپیزامید به مقدار 2 تا 2.5 را در مزارع چغندرقند قبل از اتصال به گیاه میزبان چقدر قند توصیه می شود.
منبع
علف هرز سس زراعی بیولوژی و مدیریت- فریبا میقانی، محمدرضا کرمی، نژاد حسین نجفی