گل جالیز(Orobanche) یا گلک انگل اجباری ریشه گیاهان دو لپه ای است و به دلیل نداشتن برگ و کلروفیل و جذب آب و مواد غذایی از گیاه میزبان باعث کاهش رشد و عملکرد گیاه میزبان و پژمردگی و در نهایت مرگ گیاه می‌شود. دامنه میزبانی این انگل بسیار وسیع است و در گیاهان زراعی به آفتابگردان، گلرنگ، بادمجان، گوجه‌فرنگی، توتون، عدس باقلا، نخود، کلزا، هویج و برخی از درختان میوه مانند بادام زردآلو حمله میکند. در ایران 36 گونه وجود دارد که در بین این گونه ها چهار گونه(aegypyiaca- cernua- nana- ramosa) از آنها خسارت قابل توجهی به محصولات زراعی باغی و صیفی‌جات وارد می‌کنند.
چرخه زندگی و نحوه خسارت گل جالیز
بذر گل جالیز از طریق تحریک مواد ترشح شده از ریشه گیاهان میزبان شروع به جوانه زدن میکند و بعد از اتصال به ریشه گیاه میزبان زندگی خود را آغاز میکند. هر بوته گل جالیز حدود ۲۵۰ هزار بذر ریز تولید میکند که اغلب آنها دارای خواب اولیه هستند. حداکثر فاصله بذر گل جالیز از ریشه برای تاثیر پذیری از مواد مترشحه از ریشه گیاه میزبان دو سانتیمتر است. بعد از جوانه زدن بذر گل جالیز رشته اولیه از درون پوسته بعد از خارج شده و اطراف ریشه گیاه میزبان استقرار می‌یابد نفوذ به داخل ریشه میزبان از طریق ترشح آنزیم و همچنین فشار مکانیکی سلول‌های مکینه انجام می‌شود.
کنترل انگل گل جالیز
زمانی که گل جالیز روی سطح زمین ظاهر می‌شود یعنی قسمت های زیرین آن خسارت قابل توجهی به گیاه میزبان وارد کرده است زیرا ارتباط مستحکم بین انگل و میزبان باعث شده که کنترل این انگل بسیار مشکل شود. از جمله راه های پیشگیری از خسارت انگل گل جالیز شامل استفاده از بذرهای گواهی شده و فاقد بذر گل جالیز، استفاده از کودهای دامی پوسیده شده و فاقد بذر انگل، کنترل علف های هرز میزبان در حاشیه مزارع در زمان داشت و زمان آرایش، حذف علف های هرز میزبان در مسیر های آبیاری عدم استفاده از زهاب مزارع بالا دست آلوده به گل جالیز و رعایت مسائل قرنطینه است.
کنترل زراعی انگل گل جالیز
تاریخ کاشت مناسب از طریق عوامل محیطی مانند درجه حرارت میتواند در جوانه زدن بذر گل جالیز تاثیر گذاشته در کنترل آن موثر باشد. استفاده از تناوب زراعی گیاهان غیر میزبان میتواند بر کاهش بانک بذر گل جالیز اهمیت فراوان داشته باشد. روش موثر دیگر کشت گیاهان تله است به این صورت که گیاهانی که میزبان گل جالیز نیستند اما باعث تحریکه بذر گل جالیز جهت جوانه زنی می‌شوند. برای مثال گیاهانی مانند سورگوم ذرت یونجه ماشک سویا کتان و لوبیا چشم بلبلی می‌توان به عنوان گیاه تله استفاده کرد. روش استفاده از میزبان های تله یعنی به جای گیاهان تله از میزبان های واقعی گل جالیز استفاده کنیم آنها را در تراکم بالا قبل از کشت گیاه اصلی بکاریم و تا مرحله تولید بذر پیش ببریم یک ماه بعد از رویش گیاه زراعی میزبان گل جالیز قبل از گل دادن با استفاده از شخم و برگردان منهدم کنیم این عمل در تخلیه بانک بذر جدید بسیار موثر است. از این گیاهان می توان به خیار، گوجه فرنگی، فلفل، آفتابگردان، خردل و کلزا نام برد.
کاهش حاصلخیزی و بالا رفتن Ph خاک منجر به عدم جذب عناصر غذایی توسط گیاه و ضعیف شدن گیاه میزبان شده و حضور گل جالیز در مزرعه را تشدید میکند. بنابراین تغذیه مناسب گیاه قبل از کشت و استفاده از کودهای سولفاته در طول مرحله داشت می تواند تا حدودی میزان خسارت وارده توسط گل جالیز را کاهش دهد. در شرایط آبیاری مناسب و رطوبت خاک مواد محرک جوانه زنی اطراف ریشه میزبان رقیق شده و در نتیجه میزان جوانه زنی بذر گل جالیز کاهش پیدا میکند. ارقام متحمل به گل جالیز شامل ارقامی هستند که تولید مواد محرک آنها کمتر است، دارای ریشه های فرعی کمتر و ریشه های عمیق تری هستند و دارای تجمع لیگنین و ترکیباتی که در ضخیم شدن ریشه های گیاه میزبان نقش دارند هستند. در مزارع با مساحت کم و آلودگی کم گل جالیز یکی از موثرترین راههای کنترل وجین دستی میباشد.
روش شخم مزرعه بعد از برداشت محصول انتخابی گیاه میزبان و گل جالیز به منظور جلوگیری از تولید بسیار مهم است همچنین در کاهش آلودگی موثر است.
روش آفتابدهی: آفتابدهی در خاک مرطوب و حداقل به مدت ۴۵ روز در گرمترین فصل سال در کاهش آلودگی بسیار موثر است.
روش کنترل شیمیایی انگل گل جالیز
در کنترل گل جالیز مصری در سیب زمینی از علف کش سولفوسولفورون یا اپیروس ۳۵ گرم در هکتار بعد از رویش سیب زمینی توصیه می‌شود. گیاهان حساس به علفکش سولفونیل اوره مانند کلزا، یونجه، ذرت، عدس، چغندر قند، آفتابگردان، کتان، پیاز، خیار بعد از کاربرد آن در تناوب زراعی نباید قرار بگیرند. جهت کنترل گل جالیز گونه cernua در توتون از علفکش ارادیکان به مقدار ۴ تا 6 لیتر در هکتار قبل از نشا مخلوط با خاک توصیه می‌شود.