سرمازدگی و یخبندان از مهمترین عوامل خسارت زا در محصولات کشاورزی مناطق معتدله و نیمه گرمسیری است. سرمازدگی زمانی اتفاق می افتد که دمای هوا بسته به نوع محصول به پایین ترین دمای آستانه مورد تحمل آن گیاه برسد اغلب در درجه حرارت های پایین سبب ایجاد خسارت در تنه و شاخه یا از بین بردن از بین رفتن اندام گیاهی می شود. اغلب درختان نیمه گرمسیری مانند مرکبات انبه انار انجیر بادام به دماهای یک تا منفی حساس هستند و ممکن است دچار خسارت سرمازدگی شوند. خسارت یخبندان در دماهای منفی یک تا منفی ۳۰ درجه سانتیگراد اتفاق افتاده و ممکن است در درختان مناطق نیمه گرمسیری یا معتدله مانند انواع درختان سیب گلابی گیلاس گردو اتفاق بیفتد.
علائم سرمازدگی بهاره
سرمازدگی بهاره اغلب در آخر زمستان و در طی بهار اتفاق می‌افتد. از جمله نشانه های اولیه در سرمازدگی بهاره گیاه خشک شدن جوانه های متورم شده، سیاه و خشک شدن شاخه های سال جاری، سیاه و خشک شدن خوشه ها و گل ها، و سیاه شدن میوه های تازه تشکیل شده است. ممکن است برخی نشانه‌ها و صدمات ناشی از سرمازدگی بهاره با تاخیر اتفاق بیفتد.
نشانه های ثانویه در سرمازدگی های بهاره شامل تاخیر و کاهش ظهور و برگها و خوشه ها، کاهش تولید خوشه، تنگ شدن و ریزش گلهای خوشه و تنک شدن و ریزش خوشه های میوه میباشد. البته انواع درختان میوه مختلف درجه حرارت های بحرانی در مراحل مختلف رشد شامل مرحله شکوفه های کاملاً باز و تشکیل میوه دارند. که در یک جدول به شما نمایش داده می شود.
سرمازدگی باغات میوه
بالاترین خطر سرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که گیاهان در حال رشد و فعالیت باشند. در این زمان اگر دما به کمتر از آستانه تحمل گیاه برسد باعث ایجاد خسارت می شود این پدیده بیشتر در اوایل بهار به عنوان سرمای دیررس بهاره و اوایل پاییز به عنوان سرمایه زودرس پاییزه اتفاق می‌افتد. با افزایش میانگین دما در اواخر زمستان و اوایل بهار تغییرات هورمونی در گیاهان؛ شاخه ها و جوانه ها شروع میشود که منجر به شکسته شدن خواب گیاه و شروع مجدد گیاهان به رشد و فعالیت می شود. البته در ابتدای تورم جوانه ها مقاومت خوبی به در گیاهان نسبت به دمای پایین وجود دارد که هرچه زمان می‌گذرد و به سمت باز شدن شکوفه ها و تشکیل میوه پیش می‌رود پیش می رویم میزان مقاومت نسبت به سرماهای ناگهانی کاهش می یابد. به دلیل تغییرات اقلیمی در دهه های اخیر همه ساله اغلب استان های کشور به ویژه در استان های گرمسیری و نیمه گرمسیر سرمازدگی زودرس پاییزه اتفاق می‌افتد. سرمازدگی اغلب در اغلب درختان در دماهای زیر صفر تا منفی ۷ درجه سانتیگراد اتفاق می افتد.
یخبندان درختان میوه
یخبندان انتقالی و جبهه ای
یخبندان انتقالی و جبهه ای یا فرا رفتی به دلیل ریزش هوای سرد از مناطق مرتفع و یا عبور جبهه هوای سرد از یک منطقه به منطقه دیگر اتفاق می‌افتد. ضخامت لایه هوای سرد در این روی یخ بندان ممکن است به چندین کیلومتر برسد. این سرمازدگی به صورت گسترده و وسیع همراه با بادهای سرد و هوای ابری است و کاهش دمای شدید را به همراه دارد. این نوع یخبندان ها در اکثر مناطق کشور در بهار به صورت جبهه‌ای پرفشار متحرک اتفاق می‌افتد.
یخبندان های تشعشعی
یخبندان های تشعشعی که بیشترین خسارت را در محصولات کشاورزی به خصوص در باغات و در زمان شکوفه دهی ایجاد می‌کنند و به یخبندان بهاره هم معروف هستند. معمولاً در شب های آرام که وزش باد وجود ندارد و آسمان صاف و غیر ابری است در اواخر پاییز و اوایل بهار اتفاق می‌افتند. در یخبندان تشعشعی حرارتی که در زمین ذخیره شده بود بوسیله طول موج های بالا از سطح زمین متصاعد میشود و دمای هوای مجاور سطح زمین به شدت کاهش می یابد. در واقع به این پدیده شرایط وارونگی دما هم گفته میشود. به علت نازک بودن و ساکن بودن لایه هوای سرد می‌توان با نصب بخاری و سایر عملیات مدیریتی و حفاظتی و ایجاد لایه های ضخیم از دود و مه تا حدودی از خسارت آن کاسته شود.
نکاتی در مورد یخبندان های بهاره در طول شب
در شب های یخبندان مداوم دما و سرعت باد و وضعیت شبنم روی علفهای هرز باغات باید کنترل شود زیرا ممکن است سرماهای زیر صفر در تمام شب یا تا ابتدای صبح اتفاق می‌افتد و اغلب در لحظه طلوع آفتاب ساعت ۶ تا ۷ صبح کمترین میزان دما اتفاق می‌افتد و در این زمان روشهای مقابله با سرمازدگی انجام شود. باغاتی که علف های هرز زیادی دارند احتمال خسارت بیشتری دارند. آب پاشی خودسرانه به درختان هم ممکن است خسارت را افزایش دهد در مورد آب پاشی باید نکاتی توجه کنید برای مثال آب پاشی روی شاخه ها و برگ ها برای مقابله با سرما تعبیه شده باشد. سیستم آبپاش بالای درخت از زمان غروب که هوا هنوز دو درجه بالای صفر است روشن شود و بی‌وقفه تا صبح یک سره آب پاشی کند.
اگر از بخاری توده ای استفاده می‌کنید باید میزان سوخت به اندازه ای باشد که تا صبح دوام داشته باشد. باغاتی که ردیف های کشت آنها در امتداد شمال به جنوب در جهت باد باشد احتمال خطر کمتری نسبت به باغات ای که در جهت عمود بر باد هستند وجود دارد. باغاتی که دارای خاک های سبک تر شنی روشن و بدون مواد عالی و شخم خورده هستند خطر بیشتری نسبت به خاک های تیره سنگین تر و شخم نخورده دارد.
خطر سرمازدگی در باغات در ارتفاع کمتر قرارداد در مقایسه با باغات که در مناطق مرتفع قرار دارند بیشتر است. خطر سرمازدگی در مرحله تشکیل میوه بیشتر از مرحله گل ها است. می توانید تعدادی بخاری و توده آتش برای کنترل سرما به ازای هر سه درخت حداقل یک بخاری که تا صبح روشن باشد. آتش های بزرگ در اطراف باغ تاثیری بر کاهش خسارت ندارند. البته در نظر داشته باشید که هیچ روش حفاظتی کاملی برای مواجه یخبندان وجود ندارد.
اقدامات مدیریتی و کلی برای کاهش خسارات سرمازدگی در باغات
یکی از مهمترین اقدامات برای کاهش خسارات انتخاب نوع رقم مناسب سلامتی و قوی بودن درختان و تغذیه مناسب در مراحل رشد درختان در باغات است. در زمان احداث باغات باید مکان باغ از نظر ارتفاع حرکت باد، جهت کشت و سن درختان و نهالها و نوع رقم جنس بافت خاک و میزان علف های هرز و به بررسی نمودار های هواشناسی در ۱۰ تا ۲۰ سال اخیر توجه شود. تا در مناطق با خطر سرماهای بهاره، مستانه یا پاییزه ارقام یا انواع مقاوم درختان انتخاب شوند.
در برابر در برابر سرمازدگی و یخبندان دو نوع اقدام قابل انجام میباشد. مدیریت غیر فعال و مدیریت فعال.
مدیریت غیرفعال در کنترل سرمازدگی
مدیریت غیرفعال روشی است که است که در زمان احداث باغ، انتخاب زمین، انتخاب نوع رقم، نوع گونه روش کاشت و سایر اقدامات قبل از رسیدن به شب یخبندان انجام میشود تا نیازی به اجرای روش های فعال نباشد. پس از انجام تمام این اقدامات در زمان احداث باغ به تغذیه هر ساله نهالها تا مراحل رشد و میوه دهی کامل دقت کافی شود.
یکی از اقدامات موثر در کاهش خسارات سرمازدگی انجام تغذیه مناسب با استفاده از کودهای حاوی پتاسیم فسفر کلسیم و کودهای حاوی آمینو اسید در مراحل مختلف رشد به خصوص در اواخر تابستان می باشد.
انجام روش های مدیریت باغی مانند رنگ آمیزی تنه درختان در اواخر پاییز یا اواخر بهار منجر به کاهش خطر آفتاب سوختگی و یا خسارت ناشی از یخبندان باغات به دلیل پدیده آفتاب سوختگی می باشد.
علاوه بر این انتخاب مناسب زمان هرس در کاهش خسارت سرمازدگی نیز موثر است برای مثال زمان هرس ابتدای پاییز یا قبل از سپری شدن سرما های شدید زمستانه انتخاب نشود.
یکی دیگر از اقدامات موثر در کاهش خسارت های سرمازدگی زمان قطع آبیاری در تابستان است. در مناطق مستعد بروز سرما های زودرس پاییزه بهتر است آبیاری سه هفته تا یک ماه قبل از وقوع سرما های پاییزه قطع شود.
در مناطق مستعد خسارت سرمازدگی همیشه درختان میشود درختان تغذیه کافی و آبیاری کافی داشته باشند تا از بروز تنش ها و یا حمله آفات جلوگیری شود زیرا درختان ضعیف مستعد خسارت بیشتری نسبت به سرما هستند.
مدیریت فعال در کنترل سرمازدگی
روش های فعال اغلب روشهای هزینه بری هستند و شامل اقداماتی است که در شبهای قبل از وقوع یخبندان منجر به کاهش اثرات دمای زیر صفر می شود که مقدار هزینه با توجه به نوع روش متفاوت است. از جمله روش مانند روشن کردن بخاری، فعال کردن سیستم آب‌پاشی، روشن کردن آتش یا استفاده از ماشین های مولد باد و یا استفاده از ترکیبات ضد سرما استفاده از مه ساز ها و غیره
یکی از اقدامات فعال در زمان قرص سرمازدگی و یخبندان این است که کشاورزان آمار هواشناسی را به دقت کنترل کرده و یک روز قبل از وقوع سرما یا دماهای زیر سه اقدام به سمپاشی باغات با استفاده از محلول بردوفیکس و آمینواسید کنند. برای خرید و مشاوره در مورد ترکیبات ضد سرمای باغات با ما تماس بگیرید.