بیماری بلاست مرکبات
مرکبات از جمله درختان همیشه سبز هستند که از تمام قسمت های آن شامل گل ، پوست و میوه آن ها استفاده می شود. ایران از نظر تولید مرکبات در جهان رتبه دهم را دارد و سطح زیر کشت مرکبات در کشور ۲۸۱ هزار هکتار که مازندران با سطح زیر کشت ۱۰۸ هزار هکتار مقام اول را دارد. مرکبات یکی از محصولات مهم در بخش باغبانی کشور است که محصولات آن از نظر تغذیه جز محصولات مهم غذایی و موثر بر سلامت ما هستند. بیماری های زیادی در درختان مرکبات شناسایی شده است از جمله بلاست و بیماری لکه سیاه، بیماری شانکر باکتریایی مرکبات و مرگ گیاهچه، بیماریهای فایتوفتورایی مانند انگومک و پوسیدگی طوقه و انواع بیماری های ویروسی و شبه ویروسی مانند تریستزا و پسورز و نماتود ریشه مرکبات، جاروک لیموترش اگزوکورتیس، استابورن مرکبات و غیره
بیماری بلاست مرکبات و علائم آن بلاست
بیماری بلاست و لکه سیاه مرکبات از جمله بیماریهای مهم در اکثر مناطق مرکبات خیز دنیا هستند. شیوع بیماری در مناطق گرمسیر بسیار کم می‌باشد. مهمترین علائم بیماری بلاست مرکبات به صورت لکه های بیضی شکل قهوه ای در محل اتصال برگ ها و خارهای شاخه ها است. همچنین روی میوه ها به خصوص میوه های لیمو لکه های قهوه ای تا سیاه رنگ تقریباً دایره شکل و فرورفته دیده می شود. عامل بیماری بلاست به راحتی از طریق زخم ها به بافت گیاه جوان وارد می‌شود علائم روی دمبرگ به صورت نقاط آب سوخته یا ناحیه از نواحی سیاه به وجود می آورد از پایین به شاخه ها از بالا و بخش های بالایی برگ حمله میکند در نهایت می تواند منجر به پژمردگی و ریزش برگ ها شود.
در صورتی که بلاست دیر هنگام اتفاق بیفتد ممکن است با خسارت سرمازدگی اشتباه گرفته شود. لکه های قهوه ای تا سیاه رنگ فرو رفته از روی میوه های لیمو شیرین و لیمو ترش مشاهده می‌شود که قطر آنها بین ۱۰ میلی متر می باشد یا است حالت پیچ خوردگی برگها و زرد و قهوه ای شدن و فرورفتگی روی میوه ها به عمق ۵ تا ۱۲ میلیمتر از دیگر علایم بیماری بلاست مرکبات هستند.
عامل بیماری بلاست مرکبات
عامل بیماری بلاست مرکبات یک باکتری به نامP. syringae pv. Syringae یا PSS است. میزبان این باکتری انواع درختان هسته دار مرکبات گندم نیشکر و علف های هرز هستند. باکتری در هسته داران باعث ایجاد بیماری شانکر باکتریایی و در لوبیا باعث ایجاد لک قهوه ای و در مرکبات باعث ایجاد بلاست و در غلات گندم جو برنج باعث ایجاد بیماری نوار قرمز می‌شود. یکی از یکی دیگر از خساراتی که این باکتری به گیاهان وارد میکند تشکیل هسته های یخ توسط این باکتری است که منجر به سرمازدگی و خسارت مکانیکی به بافتهای گیاهی به خصوص درختان مرکبات و درختان میوه است. این باکتری در بسیاری از گیاهان باعث ایجاد شانکر، بلایت و یا لکه برگی می‌شود.
چرخه بیماری بلاست مرکبات
چرخه بیماری بلاست مرکبات اولین علائم بیماری بلاست مرکبات در طول فصل زمستان و اوایل بهار ظاهر می‌شود به قسمتهای سبزه و اندام هوایی درختان آن که آسیب وارد میکند به خصوص در شرایط آب و هوای خنک و بارانی دمای بین ۸ تا ۲۰ درجه سانتیگراد خسارت شدیدتر است. سر شاخ های جوان درختان پرتقال نارنگی، گریپ فروت و میوه های لیمو به بیماری لکه سیاه حاصل از این نوع باکتری حساس هستند. باکتری از طریق روزنه ها و زخم های به وجود آمده توسط باد های شدید یا گزش حشرات می تواند وارد گیاه شده و به سمت شاخه حرکت کرده و علائم شانکر و انواع بیماری ها را به وجود بیاورند. این باکتری زیست کننده دائمی روی مرکبات است که در دوره های طولانی سرد و مرطوب تکثیر پیدا کرده و و می‌تواند باعث ایجاد یخ زدگی انواع بیماری ها می‌شود.
درجه حرارت های بالای ۲۰ درجه و زیر 8 درجه سانتیگراد سرعت تکثیر بیماری کمتر می‌شود، به همین دلیل مرکبات ناحیه جنوب به این بیماری کمتر مبتلا می‌شوند. در ماههای گرم سال عامل بیماری روی علف های هرز باغات مرکبات وجود داشته و با سرد شدن و خنک شدن هوا تکثیر یافته و درختان را آلوده میکند. پرتقال ، گریپ فروت و ترنج نسبت به این بیماری حساس هستند مایکروفر با ، لمون ، و بالنگ هم بیماری حساس هستند.
بعضی از خسارات اصلی این بیماری به صورت بیماری بلاست در اواخر زمستان و اوایل بهار اتفاق می‌افتد که باعث از بین رفتن شاخه ها و پژمردگی و سوختگی برگها می‌شود. علاوه بر این منجر به کاهش عملکرد و ریزش برگها می‌شود در مناطق دشت خسارت این بیماری بیشتر از مناطق کوهستانی است زیرا احتمال آسیب به سرمازدگی و یخ زدگی دیررس بهاره در این مناطق بیشتر است و این مناطق به دلیل اینکه اغلب بافت شنی دارند و دچار کمبود مواد غذایی هستند در تابستان هم دچار تنش خشکی شده یا در خاک های رسی و سنگین که در زمستان دارای بارندگی شدید هستند دچار آبگرفتگی در ناحیه ریشه می شوند که همین امر موجب اختلال در جذب مواد غذایی و ضعف نهال می‌شود به همین جهت حساسیت آنها نسبت به بیماری‌هایی مانند بلاست بیشتر است.
در خاک های گفته شده که جذب عناصر کم مصرف کاهش پیدا میکند و خاک هایی که در اراضی بدون باد شکن هستند و در معرض بادهای سرد زمستان هستند به بیماری بیشتر حساس می‌شوند.
راههای کنترل بیماری بلاست مرکبات
همانطور که گفته شد با توجه به عواملی که باعث افزایش خسارت بیماری بلاست مرکبات می‌شوند علاوه بر این نوع باکتری شرایط محیطی مانند دمای هوا، نوع خاک، ph تغذیه تنش های خشکی و وجود علف های هرز هم تاثیر بسزایی دارند.
یکی از راهکارهای کنترل بیماری های باکتریایی در کشور استفاده از سموم با ترکیبات مسی است البته استفاده مکرر از این سموم باعث ایجاد گیاه سوزی و افزایش ذخیره مس و تاثیر منفی بر میکروارگانیسم های خاک می‌شود. یکی از مهمترین اقدامات علاوه بر استفاده سمپاشی با سموم مسی از بین بردن علف های هرز در باغات مرکبات است زیرا مکان مناسبی برای رشد و تکثیر باکتری بیمارگر بلاست مرکبات هست و حذف علف های هرز کمک چشمگیری به کنترل بیماری بلاست میکند.
استفاده از ارقام مناسب و مقاوم مانند نارنگی انشو برای کاشت در مناطق دارای بیماری توصیه می شود همچنین برای کاهش خسارت ناشی از بیماری فاصله کشت مناسب بین درختان برای ایجاد تهویه مناسب ضروری است.
علاوه بر هرس شاخه های آلوده در بهار کاشت درختان بادشکن اطراف باغات هم به کاهش خسارات ناشی از بیماری بلاست کمک میکند. رعایت بهداشت باغات جلوگیری از ایجاد زخم ضد عفونی کردن زخم های ایجاد شده با استفاده از قارچ کش ها و چسب باغبانی اصلاح بافت خاک تغذیه و چالکود زمستانه، تغذیه کافی درختان با استفاده از محلول پاشی های بهاره و تابستانه کمک شایانی به کاهش بیماری بلاست میکند. سمپاشی با بردوفیکس یا اکسی کلرور مس به نسبت سه در هزار بعد از برداشت محصول و قبل از شروع باران پاییزی و یک نوبت در اسفند ماه موثر است این تکراری سمپاشی ها با بردوفیکس پنج در هزار یا اکسی کلرور مس 2.5 در هزار بعد از ریزش گلبرگ ها و تشکیل میوه های لیمو و بعد از بورس و سرمای دیررس و برای همه انواع مرکبات توصیه می شود.
بیماری بلاست مرکبات نویسنده مجید الداغی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران در آن سال ۱۳۹۹