درختان به عنوان موجودات زنده از هوا، نور خورشید، آب و عناصر معدنی و آلی موجود در خاک برای ادامه حیات استفاده میکنند. درختان برای رشد و میوه دهی بهینه و اقتصادی به تغذیه کمکی نیاز دارند. زیرا محیط اطراف ریشه بعد از چند سال به دلیل جذب ریشه از عناصر غذایی تهی می‌شود و درختان ممکن است علائم کمبود را به صورت الگوهایی از تغییر رنگ در برگها، عدم رشد رویشی، کاهش کیفیت میوه ها و … نشان دهند. همه گیاهان برای رشد و زایش به انواع عناصر معدنی و آلی نیاز دارند. برخی از عناصر که برای رشد و تکامل و تشکیل بخش های مختلف سازمان گیاهی مورد نیاز هستند شامل کربن، اکسیژن و هیدروژن که گیاه از طریق روزنه‌های روی برگها آنها را جذب میکنند و عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد که در دسته عناصر پرمصرف قرار می‌گیرند و به مقدار بیشتری در پروسه رشد و تولید محصول مورد نیاز هستند. دسته ای دیگر از عناصر غذایی که به مقدار کمتری مورد نیاز گیاهان هستند و بیشبود آنها گیاه را با علائم مسمومیت مواجه می‌کند را عناصر کم مصرف یا میکرو می‌گویند. این عناصر هم به دلیل نقشهای زیاد در فرآیندهای داخلی گیاهان به شدت مورد نیاز هستند عناصری مانند آهن، روی، منیزیم، منگنز، بر، سیلیسیم و مولیبدن …
درختان میوه به دلیل ارزش تجاری خود برای کشاورزان بسیار مهم هستند و کشاورزان همه ساله مبالغ زیادی را برای تهیه کود و انجام عملیات باغبانی صرف میکنند. گاهی کشاورزان بدون داشتن آگاهی از میزان کمبود یا بیشبود خاک اقدام به تهیه کودها میکنند که این عامل باعث متضرر شدن کشاورزان می‌شود. برای جلوگیری از هزینه های اضافی و ناخواسته بهترین راه انجام آزمون خاک به صورت هر 3 سال یکبار است. انجام آزمون خاک هم در مزارع و هم باغات توصیه می‌شود. بعد از تفسیر نتایج به دست آمده با مشورت کارشناس خبره باید اقدام به کوددهی شود.
انواع روشهای کوددهی
برای کوددهی به درختان میوه روشهای مختلفی وجود دارد مانند مصرف خاکی(چالکود)، مصرف محلولپاشی یا به همراه آب آبیاری که در فصل رشد، با توجه به مرحله رشدی که درخت در آن قرار دارد و نوع کود و عنصر مورد استفاده در تعیین روش مصرف نقش دارد. برای مثال بهترین روش مصرف کودهای کشاورزی بخصوص در باغات مصرف خاکی است. علاوه بر این عناصر پر مصرف بهتر است به صورت خاکی یا آبیاری در اختیار ریشه قرار بگیرند. در شرایط کمبودهای شدید بخصوص عناصر میکرو و نیاز به برطرف شدن سریع کمبود روش محلولپاشی یا آبیاری توصیه می‌شود.
روش انجام چالکود
- زمان انجام چالکود
در تعیین انواع و مقدار کودهای لازم برای هر درخت به نکاتی مانند نتیجه آزمون خاک، علائم روی برگ یا حالت میوه دهی، بررسی نوع خاک، سن و نوع درخت توجه شود. برای مثال مقدار کودها در یک درخت 4 ساله با یک درخت 15 ساله متفاوت است. زمان مناسب برای چالکود درختان میوه فصل خواب درختان است. در مناطق مختلف بعد از خران درختان تا دو هفته قبل از تورم جوانه ها زمان مناسبی برای احداث چالکود برای درختان است. نکته دیگر در روش چالکود این است که درختان هر سال به چالکود نیاز ندارند هر 3 سال یکبار اقدام به کوددهی به روش چالکود کنید.
- محل مناسب چالکود
محل مناسب احداث چالکود محل تمرکز و تجمع ریشه های مویین است که وظیفه اصلی جذب عناصر غذایی را بر عهده دارند. برای یافتن بهترین محل برای احداث چالکود در ناحیه یک سوم انتهایی سایه انداز به عمق 40-50 سانتی متر گودالی حفر کرده و کف گودال کود دامی پوسیده ریخته و روی آن کودهای شیمیایی و روی این ترکیب خاک مرغوب بریزید. به جهت تمرکز ریشه ها در ناحیه سایه اندازه محل آبیاری هم هر سال با بزرگتر شدن تاج درخت کمی تغییر می‌کند. بهتر است محل گودال در ناحیه سایه انداز و در مسیر آبیاری یا زیر قطره چکانها باشد، تا کودها در فصل رشد با آبیاری به تدریج جذب ریشه ها شود. باور اشتباهی که در گذشته بین کشاورزان رایج بوده است ریختن کود دامی روی خاک و یا زیر درختان بوده که امروزه کارشناسان کشاورزی این کار را به هیج وجه توصیه نمی‌کنند. یکی از اشتباهات رایج کشاورزان استفاده از کود دامی تازه به جای کودهای پوسیده است که عامل ایجاد بسیاری از آفات و بیماری ها در باغات است. علت مصرف کود دامی در چالکود منبعی برای تغذیه میکروارگانیسم های خاک است تا عمل تجزیه و تبدیل کودها را به مواد غذایی قابل جذب را انجام دهند. اشتباه دیگر کشاورزان در احداث چالکود این است که کشاورزان به اشتباه از کودهای پودری یا مایع هم در چالکود استفاده میکنند به جز برخی از کودهای پودری که خاصیت چالکودی و کند رها شونده دارند سایر کودهای پودری برای روش مصرف خاکی مناسب نیستند. پس قبل از تهیه کود حتما با کارشناسان ما مشورت کنید.
- ترکیبات چالکود در یک درخت انگور 10-15 ساله به صورت عمومی
اگر کشاورزان شرایط و امکان انجام آزمون خاک را نداشتند می‌توانند با مشورت کارشناسان یک ترکیب با توجه به ویژگیهایی که گفته شد تهیه کنند و در چالکود بریزند.
در یک چالکود بسته به سن تعداد حفره هایی که باید برای چالکود حفر کنیم بین یک تا 5 عدد متفاوت است. در درختان 3-5 ساله تعداد حفره 1 عدد، درختان 5-10 ساله 2 عدد، درختان 10-20 ساله 3-4 عدد و درختان بزرگ و تنومند 4-5 عدد متغیر است. در هر چالکود به طور عمومی کودهای گرانوله فسفر بالا، کودهای پتاسه و سایر کودهای میکرو به مقدار کم ریخته می‌شود. یک روش دیگر در احداث چالکود حفر کانال در راستای ردیف کشت درختان است که در باغات تجاری و منظم به راحتی با کمک ماشین آلات کشاورزی قابل انجام است که به این روش از کوددهی کانال کود می‌گویند. از روش کانال کود قبل از احداث باغات و کشت نهال ها در زمین های بایر نیز استفاده می‌شود فقط ترکیبات کودی مورد استفاده در سال اول با سالهای بعدی متفاوت است.
مقادیر کود در مثال درخت انگور به این صورت است:
1 کیلو کود سوپر فسفات یا هر نوع کود فسفره گرانوله، 500 گرم سولفات پتاسیم گرانوله یا سنگی، 300-500 گرم گوگرد گرانوله، مقدار 300 گرم سولفات روی گرانوله، 200 گرم کلات آهن و هر کدام از کودهای منیزیم منگنز و … هر کدام 100 گرم قابل قبول است. ریختن کودهای سولفاته به جهت اسیدی تر کردن محیط اطراف ریشه سبب انحلال کودها و قابل جذب تر شدن عناصر غذایی است. در چالکود از کودهای دیر رها شونده و گرانوله مخصوص استفاده کنید تا در اثر بارندگی های پاییز و زمستان شسته نشوند.