معرفی درخت سیب
سیب یکی از درختان میوه مناطق معتدله و خزان کننده از خانواده گلسرخیان است که به صورت درختی و درختچه وجود دارد. برگ های درخت سیب به شکل بیضوی یا تخم مرغی هستند و در بخش زیرین برگ ها پوشیده از کرک بوده و حاشیه دارند. معمولا درختان سیب در ۴ تا ۵ سالگی در قسمت های پایینی شاخه اصلی شروع به تولید شاخه های عمودی کوتاه می‌کنند که روی آنها جوان های گل ظاهر می‌شوند. گل آذین سیب خوشه ای با ۴ تا ۶ گل است که گل های آن کامل و دو جنسی هستند به رنگ‌های سفید صورتی دیده می‌شوند که به گل مرکزی در گل آذین سیب شاه گل می‌گویند که معمولاً بزرگترین میوه را تولید میکند.
عادت گلدهی درختان سیب
سیب معمولا از نظر شکوفه دهی بعد از درختانی مانند بادام و زردآلو و هلو قرار دارد به همین دلیل نسبت به سرمای دیررس بهاره در امان هستند. ریشه های درخت سیب تا عمق ۲ تا ۴ متر قابلیت نفوذ دارد. در خاکهای سنگین رسی به علت کمبود اکسیژن ریشه آسیب دیده و نمی تواند در اعماق خاک نفوذ کند. مقاومت ریشه های سیب نسبت خشکی ماندابی و سرما به بستهبه گونه متفاوت است و در پایه های مختلف متفاوت می باشد.
جوانه های درخت سیب
درختان سبز دارای دو نوع جوانه به نام جوانه های برگی و جوانه گل یا زایشی هستند. جوانه های گل در انتهای شاخه های کوتاهی ظاهر می‌شوند و جوان های برگ در جوانب یا اطراف شاخه ها به صورت جانبی در بهار رشد می‌کنند. جوانه های گل سیب مرکب هستند یعنی هم دارای جوانه برگ و هم جوانه گل هستند که ممکن است در بعضی از سالها و برخی شرایط مثلاً شرایط سال آوری یا کمبود مواد غذایی جوانه گل در آنها تشکیل نشود و به حالت رویشی باقی بمانند و تبدیل به جوانه برگ شوند.
جوانه های برگ صورت جانبی روی شاخه ها و جوانه های زایشی که حاوی برگ هم هستند روی سیخک به صورت انتهایی وجود دارند. زمان تمایز یابی جوانه ها درختان میوه معمولا اواسط تا اواخر تابستان است و جوانه ها در تابستان و اوایل پاییز به رشد خود ادامه می‌دهند و به صورت خواب باقی می‌مانند. جوانه ها در فصل زمستان نیاز سرمایی خود را تامین کرده و در بهار خارج می‌شود. ممکن است به دلایلی مانند غلبه انتهایی و دلایل هورمونی یا تامین نشدن نیاز سرمایی یا سال آوری برخی از جوانه ها به حالت خفته باقی بمانند. گل انگیزی و تشکیل جوانه های گل در فصل رویشی سال قبل از خرداد تا اول شهریور برای تولید محصول سال آینده انجام می‌شود. جوانه انتهایی در انتهای شاخه کوتاه در درخت سیب وجود دارند که به این جوانه های انتهایی شاخه های کوتاه اسپور مینامند که جوانه های کامل گل هستند برای تبدیل جوانه ها به جوانه زایشی که گل و میوه تولید کند نیاز به مواد غذایی مانند کربوهیدرات ها است. در واقع باید نسبت کربن به نیتروژن باید متعادل باشد علاوه بر این جوانه ها باید مقدار کافی نور و دمای مناسب داشته باشند در واقع بدون وجود نور جوانه ها نمی توانند به جوانه های گل تبدیل شوند.
در واقع برای تبدیل جوانه رویشی به جوانه گل باید بین ۸۰۰ تا ۱۶۰۰ ساعت در معرض دمای پایین یعنی 0 تا 7 درجه سانتیگراد قرار بگیرند تا فرایند های تکامل در آنها اتفاق بیفتد و تبدیل به جوانه زایشی بشوند. هورمون اکسین به همراه مقدار کربوهیدرات ها در تعادل نیتروژن در سرنوشت جوانه ها برای تبدیل شدن به جوانه زایشی موثر هستند.
گرده افشانی درختان سیب
گرده افشانی درختان سیب به وسیله حشرات به خصوص زنبور عسل انجام می‌شود به همین دلیل در شرایط نامساعد آب و هوایی به وزش باد یا دماهای کمتر از ۱۶ درجه سانتیگراد یا بارندگی و وزش باد شدید مقدار گرده افشانی توسط زنبورعسل کاسته می‌شود. ارقام سیب به صورت به طور کلی خود نابارور هستند و برای تشکیل میوه به طور اقتصادی نیاز به درختان گرده زای سازگار وجود دارد که به عنوان گرد دهنده باید در باغات کاشته شود. رقم گرد ه دهنده باید همزمان با رقم اصلی گل بدهد دانه گرده فراوان تولید کند و از نظر سازگاری کاملاً سازگار باشد. از نظر اقتصادی 5 تا ۸ درصد شکوفه های درخت سیب باید به میوه تبدیل شود. درختان سیب در سن 6 سالگی باردهی را شروع کرده و تا 45 سالگی می‌توانند از نظر تجاری بار دهند.
سال آوری درختان سیب
تعداد گل هایی که تبدیل به میوه می‌شوند بین ۵ تا ۱۵ درصد است و سایر گلهایی که موفق به گرده افشانی نشده‌اند ریزش میکند. 14 تا 17 روز بعد از ریزش گلهای تلقیح نشده میوه های سبز کوچک تشکیل می‌شوند البته ریزش شکوفه ها در باغات طبیعی است، ممکن است علاوه بر ریزش اول و ریزش دوم در خردادماه تا اوایل تیرماه ریزشی به نام ریزش سوم یا ریزش ماه ژوئن اتفاق بیفتد. البته میوه های ریخته شده در این مرحله میوه هایی هستند که به طور کامل گرده افشانی انجام نداده‌اند و تعداد بذر کمی دارند. برای کنترل ریزش میوه های سیب در ماه خرداد بهترین راه کمک به درختان انجام تغذیه مصنوعی با استفاده از کودهای دارای پتاسیم و کلسیم و آهن اسیدآمینه می‌باشد.
در واقع در روند رسیدن میوه ها با تغذیه کمکی به درختان می‌توانیم به میزان زیادی مانع از ریزش خردادماه شویم و سال آوری در آینده را هم کمتر کنیم. البته میوه ها نزدیک به زمان برداشت هم یک ریزش خفیف خواهند داشت که در باغ میوه های نارس، میوه های ضعیف بخصوص در شرایط تنش خشکی، دمای بالا و باد شدید بیشتر اتفاق می‌افتد.
درخت سیب بیشتر از سایر درختان میوه به پدیده سال آوری حساس است سال آوری یعنی بعد از یکسال پربار سال بعد درخت کم بار یا بی بار باشد عواملی که بر مقدار سال آوری تاثیر دارند عوامل ژنتیکی مانند رقم تغذیه و مواد غذایی آب و شرایط اقلیمی هستند. یکی از راهکارهای کنترل سال آوری در درختانی مانند سیب یا پسته انجام تغذیه کمکی با کودهایفروت ست در سه نوبت در سال است. بهترین زمان استفاده از کود فروت ست در اواخر زمستان یا ابتدای بهار در زمان تورم جوانه ها، 10 تا 14 روز بعد از برداشت و اواسط بهار است. اغلب کودهای فروت ست دارای ترکیب عناصر روی، بر ازت آمینو اسید و جلبک دریایی است که در کاهش سال آوری نتیجه مطلوب دارد.
تنک کردن بر کاهش سال آوری
برای ایجاد تعادل بین رشد رویشی و زایشی و جلوگیری از رقابت بین میوه ها در تامین آب مواد غذایی و حفظ کیفیت اندازه میوه از نظر بازارپسندی کمک به درختان برای حفظ ذخیره مواد غذایی و کربوهیدرات ها برای تشکیل جوانه های گل برای سال بعد که منجر به کاهش سال آوری می‌شود ممکن در سال های پر با کشاورزان به صورت دستی یا با استفاده از برخی مواد شیمیایی بعد از پایان ریزش خرداد ماه اقدام به تنک کردن برخی از میوه ها بکند یعنی در روی یک شاخه تعداد میوه ها را کمتر کنند.
عوامل زیادی مانند تراکم میوه روی درختان تنش های گرمایی رطوبت خاک سطح برگ محلول پاشی با مواد تنظیم کننده روی میزان رشد میوه تاثیر میگذارند. از نظر بازارپسندی میوه های درختان سیب قرمز و زرد لبنانی شکل کشیده تر و در مقابل در مورد جاناتان و مکینتاش میوه‌های پهن تر ترجیح داده می‌شود. برای کمک به درختان استفاده از کودهای تقویتی در مرحله رشد میوه مانند کود های کلسیم بالا مانند انواع نیترات کلسیم ، جلبک دریایی ، کودهای حاوی پتاسیم بالا و انواع ان پی کا ها در این مرحله توصیه می شود. علاوه بر این استفاده از کودهای مانند سوپرفیوتاپ و کالر در این مرحله به تامین آسیب و رشد رشد و تقسیم سلولی و بزرگ شدن میوه ها کمک می کند.
نیازهای اقلیمی کاشت درختان سیب
تابستان های گرم برای پرورش سیب ارقام دیررس مناسب نیستند زیرا میوه های سیب دمای خنک شب را به خصوص قبل از دوره برداشت در مناطق مرتفع ترجیح می دهند و میوه هایی که در مناطق مرتفع با شبهای خنک تولید می شوند از نظر کیفیت و انبار مانی بهتر از میوه های رشد در ارتفاعات کمتر هستند. اگر دمای هوای زمستان به کمتر از منفی ۴۰ درجه سانتیگراد بیاید برای کاشت درخت سیب مناسب نیست. سرمای زمستان در انتخاب محل مناسب برای کشت درختان سیب به سرمای بهاره ترجیح داده شود. مناسب ترین دما برای رشد درختان سیب بین ۲۰ تا ۲۴ درجه سانتی گراد است زیرا در دمای کمتر از ۳۰ درجه سانتیگراد رشد درختان سیب متوقف می شود. یکی از عوامل محدود کننده دیگر برای کشت درخت سیب عامل آفتاب‌سوختگی است که ممکن است در فصل زمستان و تابستان اتفاق بیفتد و از نظر کیفیت میوه باعث کاهش کیفیت میوه و ایجاد پدیده آفتاب سوختگی روی میوه شود. علاوه بر این باعث از بین رفتن بافت روی درختان به خصوص درختان ۳تا ۵ ساله شود. درختان سیب در عرض‌های جغرافیایی بین ۳۰ تا ۵۵ درجه شمالی جنوبی در دامنه دمایی بین منفی ۳۰ تا مثبت ۳۸ درجه سانتیگراد قابل کشت هستند و برای استراحت کامل در زمستان و تامین نیاز سرمایی به ۸۰۰ تا ۱۶۰۰ ساعت سرمای کمتر از 7 درجه سانتی گراد نیاز دارند.
خاک های مناسب برای کشت درختان سیب
خاک از نظر بافت باید بافت متوسط سبک، بافت لومی رسی با مواد الی و زهکشی خوب باشد. میزان EC یا هدایت الکتریکی خاک ۱.۷ دهم میلی مول بر سانتی متر و مقدار اسیدیته بین 6 و نیم تا ۷.۸ مناسب است. حداقل عمق خاک مناسب برای کشت نهال سیب یک و نیم تا دو متر می‌باشد. درصد آهک بین ۰ تا ۵ درصد و هدایت الکتریکی یا EC آبیاری یک و یک دهم میلی متر سانتی متر مناسب است.
انتخاب محل مناسب برای احداث باغ سیب
انتخاب محل مناسب برای احداث باغ نیاز به مطالعات زیادی دارد و جزئیات زیادی باید مورد توجه قرار بگیرد از جمله ارزش اقتصادی زمین، نیروی انسانی، هزینه تجهیزات و موارد مورد نیاز جهت کاشت، داشت برداشت محصول حمل و نقل میزان فسادپذیری محصول و بازاریابی. یکی از عوامل مهم در انتخاب محل ارتفاع از سطح دریا است تحقیقات نشان داده است شکل سیب در ارتباط پایین تر از هزار متر از سطح دریا حالت بشقابی و کروی و پخ تر و برعکس در ارتفاعات بین ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ متری از سطح دریا شکل میوه کشده تر می‌باشد. علاوه بر این در ارتفاعات بالا پوست میوه براق تر با لکه ها رنگ و روی زیبا می‌شود. در این شرایط بهترین میزان سفتی و کمترین عارضه زنگار ایجاد می شود. با توجه به این موارد مناطق کوهستانی مناسب برای کاشت نهال سیب هستند. همچنین سرمای زمستانه برای مناطق مناسب باغ سیب نباید کمتر از منفی ۲۳ تا منفی ۲۲ درجه سانتیگراد برسد البته برخی از ارقام تا دمای منفی ۴۰ درجه سانتیگراد را تحمل می کنند. علاوه بر این دمای تابستان نیز حداکثر نباید ۴۰ درجه سانتیگراد بیشتر شود. امکان دسترسی به آب، نوع خاک، دسترسی به جاده، به سردخانه کارخانه ها به کارگر کافی از عواملی هستند که برای ایجاد باغ سیب باید به آنها توجه شود.
فاصله بین درختان سیب با توجه به شرایط اقلیمی مانند شدت و مدت تابش و آفتاب طول بستر رشد ویژگی های خاک مانند عمق خاک و نوع پایه متفاوت است. در ارقام پیوندی که روی پایه های بذری پیوند زده شده اند فاصله بین مناسب 6 در 7 متر یا 7 در 7 متر و در انواع پیوند روی پایه های رویشی بر حسب نوع پایه فواصل مانند 1 در 3 یا 1.5 در 3 یا 2 در 4 و 2.5 در 4 مناسب است. به طور کلی در بین ردیف رعایت فاصله ۳ متری لازم است. به طور کلی پایه های قوی در هر هکتار زمین با توجه به رقم عمق و حاصلخیزی خاک بین ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ عدد درخت با فاصله 5 تا 7 متری می کارند و روی پای ضعیف حدود ۱۷۰۰ تا ۳۰۰۰ درخت کاشته می شود. در زمین های شیب دار باید از روش تراس بندی با جهت تراز های عمود بر شیب زمین استفاده شود. دوره رشد درختان زیر بسته به رقم و شرایط آب و هوایی بین ۱۷۰ تا ۲۱۰ روز است.
تولید و پرورش درختان سیب نوشته محمود ایزدی نشر آموزش کشاورزی سال ۱۴۰۱