گیاهان برای رشد و تولید به مواد مغذی نیاز دارند. هفده عنصر برای رشد گیاه ضروری در نظر گرفته می‌شوند. مواد مغذی ضروری برای گیاهان به دو دسته عناصر پرمصرف یا ماکرو و عناصر کم مصرف یا میکرو ها دسته بندی می‌شوند. عناصر پرمصرف (کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، پتاسیم، فسفر، گوگرد، کلسیم و منیزیم) در مقادیر زیاد و عناصر میکرو (روی، آهن، مس، بور، منگنز، کلر، مولیبدن و نیکل) در مقادیر کم مورد نیاز گیاهان است. گیاهان برای رشد به تعادل مناسب مواد مغذی نیاز دارند. در صورت کمبود هر عنصر ضروری، گیاهان نمی توانند چرخه رویشی یا زایشی خود را کامل کنند و در نتیجه علائم کمبود را بروز می‌دهند.
علائم کمبود و بیشبود عناصر غذایی در گیاهان
فقدان یک عنصر غذایی ضروری در گیاهان منجر به بروز کمبود مواد مغذی می‌شود و از علائم ظاهری قابل تشخیص است. تشخیص صحیح کمبود برای اصلاح کمبود و تجویز کود مناسب مهم است. به طور کلی علائم اولیه کمبود مواد مغذی در برگهای جدید یا قدیمی ظاهر می‌شوند. برای مواد مغذی غیر متحرک گیاهان مانند روی، آهن، مس، منگنز، بور، کلر، نیکل، کلسیم و گوگرد، علائم کمبود ابتدا در برگهای جوانتر ظاهر می‌شود. علائم کمبود مواد مغذی متحرک در گیاهان مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و منیزیم ابتدا در برگهای مسن نشان داده می‌شود. علائم کمبود مولیبدن در گیاهان ابتدا بین برگ های قدیمی و جدید ظاهر می‌شود.
وجود بیش از حد هر عنصر غذایی می‌تواند برای گیاهان سمی باشد. کود بیش از حد می‌تواند منجر به علائم نمک سوزی شود. این علائم شامل قهوه ای شدن حاشیه یا نکروز برگ ها است که توسط هاله ای زرد باریک از بافت برگ سبز جدا شده است. علامت از نوک شروع می‌شود و تا پایه برگ در امتداد لبه ها ادامه می‌یابد.
عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند تشخیص کمبود عناصر غذایی را در گیاهان پیچیده تر کند. رشد بیش از حد بالای سطح بیش از ظرفیت سیستم ریشه، آسیب ناشی از نمک های اضافی (احتمالاً در گیاهان گلدانی و گلخانه ها)، سمیت آفت کش ها، آسیب به سیستم ریشه توسط نماتدها، حشرات یا بیماری، یا هر شرایط دیگری که می‌تواند برای رشد ریشه مضر باشد.
علائم کمبود نیتروژن
علائم کمبود فسفر
علائم کمبود پتاسیم
علائم کمبود منیزیم
علائم کمبود کلسیم
علائم کمبود گوگرد
علائم کمبود آهن
علائم کمبود روی
علائم کمبود منگنز
علائم کمبود مس
علائم رایج کمبود عناصر غذایی در جدول 1 ارائه شده است:
| نام عنصر | علائم کمبود در گیاهان | علائم بیشبود یا سمیت در گیاهان |
| نیتروژن(N) | توقف رشد و رشد محدود شاخه های جانبی. کلروز عمومی کل گیاه به رنگ سبز روشن و زرد شدن برگهای مسن که به برگهای جوانتر می‌رسد. برگهای مسن نکروزه شده و زودتر از بین می‌روند. | گیاهان کم رشد، رنگ سبز تیره و رشد شاخه های ثانویه ضعیف. N بالا باعث تشکیل جوانه رویشی به جای تشکیل جوانه زایشی می‌شود (کاهش گلدهی و ریزش گلها و میوه). سمیت آمونیوم می‌تواند باعث قهوه ای شدن ریشه ها و نکروزه شدن نوک ریشه های شود. کاهش رشد گیاه؛ ضایعات نکروز روی ساقه و برگها. قهوه ای شدن آوندها در ساقه و ریشه |
| فسفر(P) | توقف رشد. رنگ ارغوانی برگهای مسن در برخی گیاهان. رنگ سبز تیره با نوک برگها در حال مرگ. تاخیر در بلوغ، رشد ضعیف میوه و بذر. | فسفر اضافی در گیاه می تواند باعث کمبود آهن و روی شود. |
| پتاسیم(K) | حاشیه برگ ها کلروتیک و سپس نکروز می‌شوند. سوختگی نوک و حاشیه ای که از برگ های بالغ شروع می‌شود. برگهای پایینی زرد می‌شوند. ساقه ها ضعیف رشد آهسته و گیاه به راحتی به انواع آفات و بیماری ها مبتلا می‌شود. | مقادیر بالای پتاسیم می تواند باعث کمبود کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg) و N شود. |
| منیزیم(Mg) | کلروز بین رگبرگی در برگهای مسن که با تشدید کمبود به برگهای جوانتر ادامه می‌یابد. لکه‌های زرد رنگ کلروتیک معمولاً به سمت مرکز برگ ایجاد می‌شوند و حاشیه‌های آن زرد رنگ هستند. پیچ خوردن برگها به سمت بالا در امتداد حاشیه. | Mg بالا می تواند باعث کمبود کلسیم شود. |
| کلسیم(Ca) | رنگ سبز روشن روی کلروز ناهموار برگهای جوان. سوختگی قهوه ای یا سیاه نوک برگ های جدید و خشک شدن نقاط رشد. رشد نقاط رشد ساقه و ریشه متوقف می‌شود. رشد ضعیف ریشه و ریشه کوتاه و ضخیم است. | کلسیم بالا می تواند باعث کمبود منیزیم یا بور (B) شود. |
| گوگرد(S) | کلروز یکنواخت ابتدا روی برگهای جدید ظاهر می شود. | |
| آهن(Fe) | کلروز بین رگبرگی در برگهای جدید و به دنبال آن کلروز کامل و یا سفید شدن برگهای جدید و توقف رشد. | |
| روی(Zn) | کلروز بین رگبرگی برگهای جدید با مقداری سبز رنگ در کنار رگبرگها. میانگره های کوتاه و برگ های کوچک. روزت شدن یا فشرده شدن بوته ها یا چرخش برگها. | |
| منگنز(Mn) | کلروز بین رگبرگی برگهای جدید با مقداری سبز در کنار رگبرگها و بعداً با لکه های نکروزه خاکستری یا خرمایی در نواحی کلروتیک. | علائم مسمومیت شامل کاهش سرعت رشد و نکروز در امتداد رگبرگهای اصلی است. علائم مسمومیت از برگ های پایین شروع می‌شود و تا ساقه اصلی گسترش می‌یابد. برگ های ساقه می‌میرند. |
| مس(Cu) | کلروز بین رگبرگی برگ های جدید با نوک و لبه های سبز و به دنبال آن کلروز رگبرگی. برگ های بالای گیاه به راحتی پژمرده شده و به دنبال آن مناطق کلروتیک و نکروزه در برگ ها ایجاد می‌شود. از بین رفتن شاخه های انتهایی در درختان. | |
| بر(B) | مرگ جوانه های انتهایی که باعث رشد جوانه های جانبی و ایجاد اثر “جارو جادوگر” می‌شود. | علائم به صورت نوار زرد رنگی در اطراف حاشیه برگ ایجاد می‌شود. ناحیه کلروتیک نکروزه و خاکستری می‌شود، در حالی که قسمت عمده برگ سبز باقی می‌ماند. |
| مولیبدن(Mo) | برگهای مسن‌تر لکه‌های کلروتیک بین رگبرگی را نشان می‌دهند، حالت فنجانی و ضخیم می‌شوند. با پیشرفت کمبود، کلروز به سمت بالا تا برگهای جوانتر ادامه می‌یابد. |
راههای تشخیص عناصر غذایی مورد گیاه
آنالیز گیاهی برای سال‌ها ثابت کرده است که یک ابزار تشخیصی مؤثر است. برای تعیین کمبود مواد مغذی، بیشتر پرورش دهندگان عمدتاً به علائم ظاهری، تجزیه و تحلیل بافت گیاهی و تجزیه و تحلیل خاک متکی هستند. تجزیه و تحلیل گیاه و آزمایش خاک دست به دست هم می‌دهند. آزمایش خاک شاخصی از مواد مغذی که به طور بالقوه برای محصول در دسترس است را ارائه می‌دهد. تجزیه و تحلیل گیاه نشان می‌دهد که چه مقدار از آن ماده مغذی بالقوه موجود در واقع توسط گیاه جذب می‌شود.
روش نمونه برداری آزمون برگ
گیاهان آسیب دیده از حشرات، بیماری یا آفت کش ها را شامل نشود. در صورت مشکوک بودن به کمبود، از گیاهان عادی در یک منطقه مجاور و همچنین از ناحیه آسیب دیده نمونه برداری کنید. گرفتن نمونه خاک از هر منطقه مهم است. مقایسه نتایج آنالیز خاک و گیاه می‌تواند به تفاسیر کمک زیادی کند. بافت گیاهی جمع آوری شده بسیار فاسد شدنی است و برای جلوگیری از تجزیه نیاز به جابجایی خاصی دارد. بنابراین، بافت گیاهی تازه باید در کیسه های کاغذی تمیز و باز گذاشته شود. در صورت امکان تا حدی در هوا خشک شود یا در حین ارسال به آزمایشگاه در محیط خنک نگهداری شود. گیاهان دارای گرد و غبار را قبل از خشک کردن با هوا بشویید. نمونه‌های گیاه تازه را نباید در کیسه‌های پلاستیکی دربسته قرار داد، مگر اینکه دستمال در هوا خشک شود یا کیسه و محتویات آن خنک نگه داشته شود. با قرار دادن بافت گیاهی در محیطی باز و خشک به مدت 12 تا 24 ساعت می توان بافت تازه گیاه را با هوا خشک کرد.
نمونه های خشک شده با هوا را می‌توان در یک کیسه یا پاکت قهوه ای تمیز قرار داد و به آزمایشگاه پست کرد. درخواست آنالیز کامل هر نمونه گیاهی شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، مس، آهن، روی، منگنز و بور.