دانه های روغنی بعد از غلات دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل داده و به عنوان تامین کننده روغن خوراکی بسیار با اهمیت هستند. هم اکنون بیش از ۹۰ درصد روغن مصرفی مورد نیاز ایران از خارج از کشور تامین شده و تنها ۱۰ درصد این نیاز در داخل کشور تولید میشود. گیاه روغنی کاملینا جز خانواده براسیکاسه(شب بوسانان) بوده و با داشتن نیاز آبی کم و مقاومت به سرمای بهاره بیشتر نسبت به سایر گیاهان روغنی جایگاه قابل توجهی را در سال‌های اخیر به خود اختصاص داده است.
روغن گیاه کاملینا در بازارهای جهانی به عنوان یک روغن با ارزش و با کیفیت بالا که در صنعت مواد غذایی و آرایشی بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد شناخته میشود. گیاه کاملینا علاوه بر مقاومت خشکی و سرما مقاومت بالایی نسبت به آفات و بیماری‌ها دارد. پتانسیل تولید در شرایط دیم حدود ۱۰۰۰ کیلوگرم در هکتار را داشته و روغن آن به دلیل امگا۳ بالا بیش از ۳۰درصد و داشتن خواص دارویی زیاد استفاده در صنعت تغذیه طیور و ماهی به جهت تولید کنجاله و داشتن سطح بالای آنتی اکسیدان و ویتامین E و داشتن خواص ضد سرطانی بسیار مورد توجه قرار دارد.
ویژگی های گیاه کاملینا
گیاه کاملینا از خانواده شب بو سانان است که بیشتر در مناطق سرد و معتدل نیم‌کره شمالی فراوانی دارند. کاملینا از خانواده شب بو است منشاء اولیه آن نواحی آسیایی و بومی مناطق مدیترانه ای در اروپا و آسیا است. جنس کاملینا دارای گونه های مختلفی است که عموماً به نام های گوناگونی از جمله کتان کاذب، کتان وحشی، کنجد آلمانی، طلای لذت، تخم کتان صحرایی، دانه روغنی سیبری شناخته میشود. گیاه کاملینا به صورت علفی دارای ساقه راست و کمی خشن با برگ های ساده با آرایش متناوب بدون گوشوارک و کرکدار است. ارتفاع کاملینا به ۳۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر می‌رسد و برگ‌های باریک و دراز به حالت ساقه آغوش و پهنک منتها به دو زائده در محل اتصال به ساقه دارد. وزن هزار دانه گیاه کاملینا از یک تا دو گرم متغیر است بذر گیاه کاملینا دارای ۳۸ تا ۴۳ درصد روغن و ۲۷ تا ۳۲ درصد پروتئین است. میوه به شکل خورجین است خورجین کاملینا گلابی شکل و به قطر ۵ میلیمتر و طول ۱۰ تا ۲۵ میلی متر و به رنگ زرد است و رنگدانه ها قهوه ای تیره و متمایل به قرمز است.
در طول برداشت شرایط نامطلوب آب و هوایی می‌تواند باعث کاهش عملکرد دانه شود. رطوبت دانه کاملینا در زمان برداشت باید ۱۱ و در زمان ذخیره سازی به کمتر از ۸ درصد برسد. آزمایش سازگاری گیاه کاملینا رقم سهیل در استان های کشور در شرایط دیم عملکرد مطلوبی داشته است. آزمایش سازگاری این رقم در استان های اردبیل همدان رشت ایلام کرمانشاه کرج مشهد اهواز خراسان کردستان فارس اصفهان بوشهر نتایج مطلوبی داشته است.
شرایط محیطی قابل تحمل برای گیاه کاملینا
خشکی و سرمای هوا مقاوم است. علاوه بر این می‌تواند در خاک های حاشیه ای و فقیر به خوبی رشد کند نیاز آبی بسیار کمی داشته و نسبت به سرمای بهاره بیشترین مقاومت ها را نسبت به گیاه روغنی کلزا دارد. مقاومت بالایی نسبت آفات رایج در دانه های روغنی دارد مانند انواع سوسک های گرده خوار. کارایی کاملینا در شرایط غرقابی بسیار پایین است شرایط غرقابی شدید در اوایل فصل منجر به از دست رفتن ۲۷ تا ۳۲ در گیاهان بعد از در زمان برداشت میشود. دوره رشد گیاه کوتاه و دوره بلوغ آن ۸۵ تا صد روز است و کاملا می‌تواند در دمای یک درجه سانتیگراد جوانه بزند و گیاهان جوان به دمای زیر صفر و یخبندان مقاومت نشان می‌دهند که این ویژگی کشت گیاه کاملینا در پاییز و زمستان را آسان تر می کند. Ph مناسب خاک برای کشت گیاه کاملینا 5.8 تا 8 است. همچنین می‌تواند به عنوان گزینه خوبی در تناوب با غلات مانند گندم و جو باشد.
آماده سازی زمین برای کاشت گیاه کاملینا
به دلیل ریز بودن بذر کاملینا تهیه بستر بذر مناسب برای سبز شدن یکنواخت و ایجاد تراکم کافی از اقدامات مهم برای رسیدن به عملکرد بالا است. برای این منظور بعد از برداشت محصول قبلی زمین مورد نظر آبیاری و بعد از رشد علف های هرز و رسیدن به رطوبت مناسب شخم زده شود و تمام کلوخه‌ها خورد و بقایای محصول قبلی از زمین خارج شود و علاوه بر این زمین بعد از شوک دیسک و مال هم زده شود.
تاریخ کشت گیاه کاملینا
کشت گیاه کاملینا باید در تاریخ مناسب انجام شود که گیاه قبل از شروع سرما به مرحله ۶ تا ۸ برگی برسد و وارد مرحله روزه شده تا مقاومت خوبی نسبت به سرما پیدا کند. کشت با تأخیر و در زمان نامناسب باعث مواجه شدن گیاه با گرمای اواخر فصل میشود که باعث افت شدید عملکرد دانه می باشد. تاریخ کشت مناسب گیاه کاملینا در مناطق گرم و خشک دو تا سه هفته قبل از تاریخ کشت توصیه شده گندم است به طوری که کشت در دهه اول آبان ماه تاریخ کشت به موقع و مناسب برای کاملینا در مناطق گرم و خشک است. مقدار بذر مورد نیاز برای کشت کاملینا برای به دست آوردن تراکم مناسب و یکسان بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ بذر در متر مربع است که از نظر وزنی در مناطق گرم و خشک بین ۴ تا ۶ کیلوگرم در هکتار و در کشت آبی تا ۱۰ کیلوگرم در هکتار است.
روش کاشت گیاه کاملینا
با توجه به ریز بودن دانه های کاملینا با استفاده از ماشین های ریز دانه کار مانند ماشین های مناسب یونجه کاری انجام میشود عمق مناسب کشت بذر کاملینا 0.8 تا یک سانتیمتر در خاک است. فاصله خطوط مناسب ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر و فاصله بین بوته ها ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر مناسب است.
نیاز کودی گیاه کاملینا
گیاه کاملینا برای رشد به نهاده های کشاورزی مانند کود و سموم کمتری نیاز دارد و به طور کلی گیاه کم توقعی است. ولی برای به دست آوردن عملکرد مناسب به کود نیتروژن پتاسیم و فسفر نیاز دارد. به صورت کلی به ۷۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود ازت و پتاسیم نیاز دارد. آبیاری مناسب محصول گیاه کاملینا رشد سریع بهاره این گیاه با استفاده از بارندگی های آخر فصل فصل را برای کشت به صورت دی مناسب کرده است کشت گیاه در مناطق گرم و خشک از جمله سیستان در آبان ماه به صورت هیرم کاری توصیه میشود عملکرد مناسب گیاه بین 1 تا 2.5 تن در هکتار می باشد.