بیماری زنگ زرد گندم
زنگ ها از مهمترین بیماری های غلات هستند که زنگ زرد نسبت به سایر زنگ ها خسارت بیشتری به غلات کشور وارد میکند. پراکندگی بیماری زنگ زرد غلات در مناطق سرد یا معتدل سرد یا مناطق کوهستانی و دشت ها بیشتر دیده میشود. در ایران این بیماری بیشتر در استان های اردبیل آذربایجان شرقی و غربی استان فارس، گلستان، خراسان، کرمانشاه، کردستان، لرستان مازندران دیده میشود.
علائم بیماری زنگ زرد گندم
بیماری زنگ زرد گندم در بهار زودتر از سایر زنگ ها دیده میشود بیشتر بر روی برگهای جوان به صورت جوش های زرد یا نارنجی کمرنگ حاوی اسپرهای قارچ بیماری زا و به صورت خطی و به موازات رگبرگ های سطح روی برگ ها دیده میشود با گرم شدن هوا در شرایط نامساعد در سطح زیرین برگها جوش های تیره ظاهر میشوند. دانه های حاصل از خوشه های آلوده چروکیده و غیر قابل استفاده هستند. پاتوژن زمستان را به صورت میسلیوم داخل برگ غلات سایر گندمیان و علف های هرز هم خانواده آنها سپری میکنند. در پاییز بیشتر به صورت میسلیوم و در اواخر زمستان به صورت جوش های اولیه ظاهر میشوند مرحله دوم از بهار تا زمان برداشت محصول است که انتقال اسپور ها نیز انجام میشود به خصوص در شرایط مرطوب باران یا شبنم و دمای بین ۸ تا ۱۵ درجه سانتیگراد در دمای بالای ۲۳ درجه سانتی گراد تولید اسپور انتقال دهنده بیماری کاهش پیدا میکند. میزبان این بیماری علاوه بر گندم جو، چاودار و برخی از علف های هرز هم خانواده میباشد.
زنگ قهوه‌ای یا زنگ برگ گندم
این بیماری در مناطق گرم تر بیشتر دیده میشود در آفریقای شمالی، آسیای مرکزی، جنوب شرقی آسیا، آمریکای شمالی و جنوبی بیشتر از سایر مناطق دیده میشود در کشور ایران در استان های خوزستان، سمنان
علائم بیماری زنگ قهوه‌ای گندم
علائم این بیماری به صورت ظهور جوش های بهاره حاوی یوردیوسپور رنگ قهوه ای روشن و به صورت نقاط دایره‌ای و پراکنده نامنظم و گاهی به صورت خطوط کوتاه و جدا از هم در سطح برگ است و به ندرت روی قلاب به برگ و ساقه گندم میشود. زمستان گذرانی این بیماری به صورت یوردیوسپور یا میسلیوم است و تکثیر قارچ در بهار با تشکیل یوردیوسپور صورت می‌گیرد و در مقایسه با قارچ عامل بیماری زنگ زرد گندم حرارت دوست تر است. آلودگی اولیه خفیف‌تر و توسط یوردیوسپور است که می‌تواند مسافت های طولانی را طی کند و در شرایط مساعد جوی و رطوبت زیاد منجر به بیماری شود. در اکثر مناطق کشت غلات می‌تواند ظاهر شود. درجه حرارت مناسب برای رشد قارچ بیماری‌زا ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد است و شرایط مرطوب و گرم برای نمو قارچ مناسب است در شرایط مطلوب نسل های پی در پی یوردیوسپور می‌توانند در هر ۱۰ تا ۱۴ روز یکبار تولید شود. این نوع زنگ نسبت به شرایط محیطی حساس تر از زنگ سیاه است و تحت شرایط محلی اکولوژیکی قرار گرفته و درجات متفاوتی از آلودگی را ایجاد میکند. این بیماری باعث ایجاد افت عملکرد به صورت کاهش تعداد دانه های سنبله، کاهش وزن هزار دانه و کیفیت قابل ملاحظه در محسوب میشود. اگر برگ پرچم قبل از مرحله خمیری شدن دانه ها آلوده شود خسارت حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد خواهد بود.
بیماری زنگ سیاه یا ساقه گندم
این بیماری در سال ۱۳۳۶ در ایران مشاهده و ثبت شد و علائم بیماری به صورت ظهور جوش های بهاره حاوی اسپور است. علائم پاییزه به صورت خطوط برجسته تیره‌رنگ ظاهر شده که جانشین جوش های بهاره هستند و یا مخلوط با آنها ظاهر میشوند با فشار پوسته برگ و ساقه را پاره کرده و به شکل گرد سیاه رنگی از شکل های نامنظم خارج میشوند.
زمستانگذراني قارچ در نواحي سرد به شكل هاگهاي پاییزه (تليوسپور) بوده كه در بهار جوانه زده و با تولید بازيديوسپور روی زرشک و ماهونيا را آلوده کذده و بر روي آنها توليد پيكنيوم و پيكنيوسپور و ايسيدي و ايسيديوسپور ميکند. به همین دلیل در نواحي سرد كه زمستانگذراني بوسيله هاگهاي بهاره ممكن نیست، بوته هاي زرشک يا ماهونيا براي انتقال بيماري از سالي به سال ديگر اهميت پيدا مي‌كنند. در مناطقی که زمستان ملایم دارد قارچ به وسیله هاگ های بهاره روی باقیمانده غلات و علف های هرز از سالی به سال دیگر انتقال پیدا میکنند.
میزبانهای بیماری زرشک و گونه‌های جنس ماهونیا گندم جو تریتیکاله و بیشتر خانواده گندمیان هستند. زنگ های سیاه هوای نسبتاً گرم را دوست دارند و دمای مناسب برای جوانه زدن بذرها ۲۰ درجه سانتیگراد و برای ادامه رشد و نمو قارچ ۲۴ درجه سانتیگراد است. گیاهان در مراحل اولیه باعث خسارت شدید مانند کاهش پنجه زنی، کاهش وزن کیفیت دانه و تولید دانه های چروکیده میشود.
بیماری سپتوریوز گندم
بیماری سپتورياي برگ يا سپتوريوز گندم در اکثر مناطقی که گندم تولید میشود در سراسر جهان دیده میشود در مناطقی مانند شمال آفریقا به جنوب برزیل خسارت شدید وارد میکند. این بیماری در ایران در استانهای فارس، گلستان، اردبیل و مازندران دیده میشود.
علائم بیماری سپتورياي برگ يا سپتوريوز
این بیماری ابتدا به صورت لکه های رنگ پریده روی برگ ها ظاهر شده و به تدریج به صورت لکه‌های کوچک نامنظم قهوه ای مایل به قرمز درآمد و توسط رگبرگ ها محدود می شود لکه ها بعد از پیشرفت تدریجی از مرکز تغییر رنگ داده و خاکستری میشوند. توسعه لکه ها روی برگ بوده و در نهایت تمام سطح برگ را فرا گرفته و باعث زردی خشکیدگی برگ میشوند. بعد از مدتی روی لکه ها نقاط سیاه رنگ کوچکی که حاوی پیکنید قارچ است بوجود آمده و به همین دلیل آن سوختگی خالدار برگ نیز می گویند گیاه گندم در محل رسیدن کمتر مورد حمله این بیمارگر قرار می‌گیرد.
بيماري سوختگي گلوم (سپتوريوز سنبله)
علائم اولیه این بیماری به صورت لکه های بیضی شکل به رنگ زرد تا قهوه ای سوخته با حاشیه های تیره دیده میشود لکه های ایجاد شده در این بیماری کمتر از بیماری سپتوریوز برگی بوده و توسط رگبرگ ها محدود میشود بافت گیاه در محل لکه های مرده به رنگ خاکستری روشن درآمده و پس از مدتی اندامهای باردهی قارچ یعنی پیکنیدها به رنگ قهوه ای روشن به صورت دسته پراکنده میشود که برجستگی آنها کمتر است کنیدی های سپتوریوز بعدی است. در این بیماری گلوم ها گره ها لمو ها نیز آلوده شده و آلودگی به سمت پایین پیشروی پیدا میکند. دوره کمون بیماری ۱۴ تا ۲۱ روز از و ایجاد آلودگی در دمای ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است رطوبت زیاد باعث اپیدمی این بیماری شده و در سالهایی که از اواسط تا اواخر بهار بوده و با وجود داشته باشد ۲۰ و ۳۰ درصد محصول خسارت میاد می‌بیند.
بیماری سفیدک پودری گندم
بیماری سفیدک پودری و سطحی گندم و جو یکی از مهمترین بیماری‌های غلاف در سراسر جهان به شمار می‌روند و در نواحی مرطوب و نیمه خشک جهان انتشار گسترده دارند و در ایران در استانهای اردبیل، فارس، گلستان و مازندران بیشتر دیده میشود.
علائم بیماری سفیدک پودری و سطحی گندم و جو عامل بیماری اندام های رویشی خود را در روی سطح برگ به صورت پوشش سفید رنگ ظاهر میکند و با تشکیل فرم غیر جنسی قارچ یعنی کنیدی های زنجیره ای این پوشش حالت فودی پیدا میکند. علائم بیماری کاملا سطحی است و عامل بیماری در سطح قسمت های آلودگی آن مستقر میشود و تمام قسمت های هوایی گیاه آلوده میکند ولی بیشتر در سطح بالای برگهای پایینی بوته ها دیده میشود. عامل بیماری زمستان را به صورت کلیستوتسیوم بر روی کاه و کلش و در شرایط آب و هوای ملایم به فرم میسلیوم و کنیدی طی میکند. علف های هرز خانواده گرامینه نقش مهمی در انتشار این بیماری دارند. کنیدی هایی که به تعداد زیاد تشکیل میشوند از نظر اپیدمی بیماری اهمیت زیادی دارند. بهترین دما برای رشد قارچ ها ۱۵ تا ۲۲ درجه و دمای بالای ۲۵ درجه رشد و نمو پاتوژن را کند میکند رطوبت نسبی ۷۵ تا ۱۰۰ درصد و گسترش بیماری بسیار کمک میکند.
بیماری فوزاریوم سنبله گندم
این بیماری تحت نام‌های جرب و اسکب سنبله نیز شناخته میشود. پاتوژن های قارچی در مناطق گرم و معتدل و در منطقه معتدل و خنک باعث ایجاد این بیماری می شوند. در نواحی گرم و مرطوب دنیا مناطقی که زمستان معتدل و تابستان گرم و مرطوب دارند دیده میشود. در ایران این بیماری بیشتر در استانهای گلستان، مازندران، اردبیل و شمال خوزستان دیده میشود.
علائم بیماری فوزاریوم ای سنبله گندم
علائم این بیماری به صورت لکه های کوچک آب سوخته و کم و بیش قهوه ای رنگ در قاعده یا وسط گلوم یا محور سنبله گسترش آفتاب سوختگی و بی رنگ شدن است. آلودگی به شکل اسپورهای نارنجی رنگ و میسلیوم های صورتی تا قرمز کمرنگ به حالت کرکی در لبه گلوم یا محور سنبله از علائم این بیماری است. این قارچ به صورت میسلیوم روی بقایای گیاهی زمستان گذرانی میکنند. آلودگی های سنبلچه ها که منجر به بیماری میشود توسط کنیدی های هوازی و آسکوسپورها در شرایط رطوبت و بارندگی طی مرحله گل ها اتفاق می‌افتد.
درجه حرارت مناسب برای فعالیت این قارچ 21 تا ۲۵ درجه سانتی گراد است در مناطق معتدل و مرطوب فعالیت میکند و شبنم و رطوبت بالای ۷۵ درصد در طول دوره گلدهی و حرارت ۲۴ درجه سانتیگراد باعث تسریع آلودگی در سنبل ها میشود. علف های هرز گرامینه بقایای گیاهی پس از برداشت بعد و خاک آلوده دو گیاه ذرت و برنج از میزبان های مهم قارچ بیمارگر است.
بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه و طوقه گندم
این بیماری با نام پوسیدگی ریشه ی آغوش سفید هم شناخته میشود در ایران در استانهای مانند اردبیل، اصفهان، مرکزی، همدان، تهران، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، جیرفت و لرستان دیده میشود. در محل طوقه و قسمتهای پایه ساقه گیاهان بیمار پوسیدگی خشک به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه دیده میشود که اگر گیاه بیمار را از خاک بیرون بکشند از محل طوقه به راحتی جدا میشود. سفید شدن خوشه ها قبل از رسیدن گیاه ممکن است علت پوسیدگی طوقه توسط گونه های فوزاریوم باشد که به راحتی از بوته های سالم که سبز رنگ هستند قابل تمایز می‌باشند.
علائم این بیماری که همراه با پوسیدگی طوقه و ریشه مرگ گیاهچه و تغییر رنگ بافت پایه ساقه و گره نمایان میشود اغلب با سایر بیماری ها مانند بیماری پاخوره گندم یا پوسیدگی پیتیومی اشتباه گرفته میشود. تشخیص دقیق بیماری نیاز به بررسی‌های آزمایشگاهی دارد. شرایط گرم و خشک هنگامی که گیاهان در شرایط تنش آبی هستند و آلودگی بیشتر کمک میکند. علف های هرز گرامینه و دو گیاه ذرت و برنج از میزبان های مهم این بیماری هستند. عامل این بیماری باعث کاهش تعداد جوانه ها کاهش اندازه خوشه و وزن هزار دانه میشود.
بیماری پاخوره گندم
بیماری پا خوره یا پوسیدگی ریشه و ساقه غلات است که در گندم های پاییزه بیشتر از گندم های بهاره و در گندم های آبی بیشتر از گندم های دیم خسارت وارد میکند. در سراسر دنیا قارچ عامل بیماری در آب و هوای معتدل ۱۲ تا ۲۰ درجه و خاک سرد وجود دارد. این بیماری در ایران در استانهای فارس، آذربایجان غربی، اردبیل، گلستان، مرکزی، کرمانشاه و چهارمحال و بختیاری بیشتر از بقیه مناطق دیده میشود.
علائم بیماری پاخوره غلات
علائم بیماری در زمان ظهور خوشه شامل زودرسی و سفید شدن خوشه ها و کاهش رشد دیده میشود تعداد پنجه بوته های آلوده نسبت به بوته های سالم اطراف کمتر است. دانه در بوته های آلوده پوک و یا حاوی دانه های لاغر و چروکیده هستند. وزن هزار دانه به شدت کم شده و بوته های گندم آلوده به راحتی از خاک خارج میشوند و در بررسی ریشه در محل طوقه علائم سیاه شدگی تا چند سانتی متری بالای سطح خاک روی ساقه دیده میشود. وجود پلاکت‌های سیاه رنگ براق قارچ در پایین ساقه های گندم آلوده به بیماری در شرایط رطوبت بالا و ظاهری دودی و سیاه براق و می دهد از مشخصه مخصوص این بیماری است. این نشانه ها و داشتن قلاب و پایین ترین برگ بوته به خوبی قابل مشاهده هستند.
بیماری لکه خرمایی گندم
بیماری لکه خرمایی گندم به عنوان لکه زرد یا سوختگی زرد گندم هم مشهور است. عامل مهم خسارت و افت عملکرد در بسیاری از مزارع گندم بخصوص در مناطقی که دارای کشت به روش خاک ورزی حفاظتی و فاقد شخم هستند میباشد در استان های شمالی بیشتر شایع میباشد. سال‌های اخیر در مزارع استان اردبیل و دشت مغان گزارش شده است.
علائم بیماری علائم بیماری لکه خرمایی گندم
اولین علائم این بیماری به صورت نقاط کوچک زرد مایل به قهوه ای زرد مایل به قهوه ای بر روی برگ ها ظاهر میشود با گذشت زمان لکه و توسعه یافته و تخم مرغی شکل و قهوه ای میشود. معمولا اطراف لکه ها به وسیله حالی زرد رنگ حاصل میشود با پیشرفت بیماری برگهای گندم زرد و خشک شده و علائم روی بیمار علائم بیماری ظاهر میشود دانه ها چروکیده شده و باعث کاهش وزن هزار دانه میشود.
سیاهک پنهان معمولی گندم
علائم بیماری بعد از رسیدن محصول های آلوده با رنگ تیره تر و سنبل های بازتر، نوک دانه های آلوده در آنها قابل دیدن است به راحتی از بوته های سالم قابل شناسایی هستند. دانه های آلوده به جای آنکه نشاسته تشکیل دهند پر از گرد سیاه رنگ قارچ هستند بوته های آلوده معمولاً کوتاه تر از حد طبیعی شده و تعداد پنجه در آنها افزایش پیدا میکند.
سیاهک آشکار گندم
علائم مهم این بیماری سنبله های گیاه آلوده به رنگ قهوه ای زیتونی و در نهایت هم رنگ توده اسپرم است. علائم بیماری بعد از خوشه دهی آشکار میشود سنبله های آلوده تازه از غلاف خارج شده با غشای نازک اسپور قارچ احاطه شده و در زمان برداشت غشا پاره شده و منجر به پخش اسپورها میشود. بوته های بیمار زودتر به خوشه رفته و تمام خوشه تبدیل به توده سیاه رنگ میشود و در نهایت منجر به کاهش میزان محصول و پایین آمدن کیفیت دانه ها میشود. در زمان برداشت دانه های آلوده خرد شده و گرد سیاه رنگ یا همان تلیوسپور قارچ از آن خارج شده و بر روی دانه های سالم چسبیده و آنها را آلوده میکند و تلیوسپورها تا زمانی که رطوبت در شرایط مناسب برای جوانه‌زنی فراهم نشود زنده باقی می‌مانند. عامل بیماری همزمان با جوانه زدن گندم وارد آن شده و به تدریج داخل خوشه گیاه به زندگی ادامه داده و اسپروهای غیرفعال در خاک یا روی بذر جوانه زده و گیاه های خارج شده از خاک را آلوده میکند بیماری به صورت سیستمیک گسترش یافته و بعد از خوش دهی گیاه علائم آن دیده می شود.
سیاهک پاکوتاه گندم و جو
این بیماری بیشتر در مناطق سردسیر از جمله استان های اردبیل آذربایجان شرقی و غربی کردستان لرستان همدان و مرکزی مشاهده میشود. تلیوسپورهای خاکزی مهمترین منبع آلودگی اولیه این بیماری هستند. حساس ترین مرحله آلودگی در پاییز زمانی که بوته ها در مرحله قبل از پنجه زنی میباشد. جوانه زدن تلیوسپورها در خاک به صورت تدریجی و طولانی و در درجه حرارت های بین ۳ تا ۸ درجه سانتی گراد و رطوبت اکسیژن کافی ۱۰ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد. قارچ عامل بیماری باعث توقف رشد گیاه میزبان کوتاه شدن شدید ساقه و پنجه دهی زیاد میشود. علائم بعد از پوشش دهی سنبل های آلوده به رنگ سبز مایل به آبی و دانه‌های آن نسبت به سن بالا سالم بازتر میشود. دانه های آلوده به رنگ قهوه ای تیره سیاه شده و کوتاه تر دانه های طبیعی هستند. در موقع خرمن کوبی و برداشت دانه های آلوده خرد شده و تلیوسپور ها در سطح مزرعه پخش شده و مدت ۸ تا ۱۰ سال میتوان در سطح خاک قدرت بیماری زایی داشته باشند.
بیماری سیاهک هندی گندم
این بیماری در نواحی کشور هندوستان بیشتر دیده میشود و در کشور ما در استانهای فارس، هرمزگان، بوشهر، کرمان و جیرفت دیده میشود. علائم این بیماری در گلها و سپس دانه ها به صورت توده های سیاه رنگ دیده میشود. تشخیص این بیماری در مزرعه مشکل است زیرا تنها چند گل هر خوشه آلوده میشوند در مزرعه به راحتی از چشم پنهان شده و در زمان خرمن کوبی از دانه ها خارج شده و دانه های آلوده باز شده و سایر دانه ها را آلوده میکنند. با شکستن دانه های آلوده بوی نامطبوعی شبیه به ماهی گندیده ایجاد میشود. خاک آلوده به اسپور قارچ مهمترین منبع آلودگی به بیماری سیاهک هندی گندم است. عامل این بیماری یک قارچ خاکزاد و بذرزاد است که باعث آلودگی گلچه ها میشود. تلیوسپورهای قارچ در سطح خاک جوانه می‌زنند و تولید اسپور میکنند و اسپور ها توسط باد و حشرات پخش شده و در مرحله بعد بذرها و گیاه را آلوده میکنند.
